Gotthold Ephraim Lessing
Gotthold Ephraim Lessing (Kamenz, 22 januari 1729 — Braunschweig, 15 februari 1781) was een Duits schrijver uit de Verlichting.
[bewerk] Leven
Lessing was de zoon van een protestantse dominee en groeide op in een pastorij. Hij ontving een beurs voor de vorstenschool St. Afra te Meißen, waar hij tussen 1741 en 1746 studeerde. Vanaf 1746 ging hij te Leipzig theologie studeren; hij maakte er kennis met een theatervereniging, Die Neubersche Truppe, en zij voerden in 1748 zijn eerste toneelstuk op, de komedie Der junge Gelehrte, die meteen een succes was. In Wittenberg studeerde hij nog een poos geneeskunde, tot 1752, maar zijn interesse ging steeds sterker uit naar de literatuur, en hij was vastberaden een onafhankelijk schrijver te worden.
Hij had voordien reeds in Berlijn als vertaler en op een krantenredactie gewerkt, en schreef er in 1749 nog twee komedies. Hij raakte aldaar bevriend met de filosoof Moses Mendelssohn en de schrijver Friedrich Nicolai, met wie hij later een theoretisch werk over de literatuur uitgaf, Briefe, die neueste Litteratur betreffend; dit luidde een nieuwe stijlperiode in het Duitse classicisme in. Lessings opvattingen over de esthetiek van het theater incorporeerden zowel gevoelsmatige als morele dilemma's, een stelling die hij in zijn treurspelen verder uitspitte.
Tot 1755 verbleef Lessing als voltijds auteur in Berlijn, waar hij gedichten, polemieken en de burgerlijke tragedie Miß Sara Sampson publiceerde. Ook ontmoette hij Voltaire, met wie hij echter niet best overeenkwam. Hij begon in 1756 aan een educatieve reis door Europa met Johann Gottfried Winkler, de zoon van een koopman. Node werd de reis in Amsterdam echter afgebroken, door toedoen van de Zevenjarige Oorlog, en Lessing moest naar Leipzig terugkeren. In Berlijn teruggekeerd schreef hij in 1759 drie boeken met antieke Fabeln, wier moraal hij vanuit het Verlichtingsideaal interpreteerde. Hij diende tijdens de oorlog onder de Pruisische generaal Tauentzien te Breslau. Vanaf 1765 was hij weer in Berlijn, alwaar hij een kunsttheoretisch tractaat schreef en eveneens zijn oorlogservaringen neerschreef in Minna von Barnhelm, een razend populaire komedie.
Lessing was steeds op zoek naar financiële stabiliteit, en hij nam een post als recensent en dramaturg aan het Hamburger Nationaltheater aan. Vermits zijn hieruit ontstane bundel Hamburgische Dramaturgie niet het verhoopte succes opleverde, poogde hij nog in Hamburg een drukkerij op te richten, wat evenzeer een fiasco werd. Lessing dreigde in armoede te verzeilen, en was genoopt zijn bibliotheek te verkopen. Teneinde toch aan een inkomen te geraken, nam hij in 1770 een post als hertogelijke bibliothecaris te Wolfenbüttel aan — dit stelde hem in staat, een regulier burgerlijk leven te handhaven. Hij huwde in 1776 met Eva König, die evenwel reeds in 1778 in het kraambed overleed. In Wolfenbüttel was hij vrijmetselaar geworden; hij schreef zijn bekendste tragedie, Emilia Galotti, in 1772, en de première vond plaats in Braunschweig.
Lessings 'vrije' denkbeelden omtrent religie deden hem verschillende malen in conflict geraken; hij publiceerde in zijn functie als bibliothecaris een reeks fragmenten van een vriend van hem uit Hamburg, die in 1768 overleden was, Hermann Samuel Reimarus. Deze vriend hield er voor die tijd zeer gewaagde ideeën op na, waarbij hij de Bijbel niet letterlijk opvatte, maar uitging van de morele boodschappen die ze bevat; in deze fragmenten, wier auteur Lessing niet wou prijsgeven, werd de Bijbel vanuit het verlichte standpunt gedemystificeerd en met een wetenschappelijke blik bekeken.
Hierdoor raakte hij in een hetze verwikkeld met de priester Melchior Goeze; de pennenstrijd, met Lessings Anti-Goeze, werd op den duur dermate heftig dat de hertog, zijn broodheer, geen andere keuze had dan Lessing de censuur op te leggen, die hem nochtans eerst uitdrukkelijk bespaard was geweest. Lessing, middelerwijl een overtuigd vrijmetselaar, besloot Nathan der Weise te schrijven: in dit stuk gaat een jood ten tijde van de kruistochten op zoek naar het ware geloof, en concludeert dat het in feite niets anders dan mensenliefde is, onafhankelijk van gevestigde religies. Dit stuk, tevens een van Lessings beroemdste, werd echter slechts postuum opgevoerd. Wel schreef hij nog een belangrijke verhandeling over zijn visies, Die Erziehung des Menschengeschlechts.
Toen Lessing stierf, was hij een der groten van de literatuur, ofschoon enigszins verbitterd in zijn strijd tegen fanatisme en, zonder vrouw of kinderen, persoonlijk vereenzaamd.
De grote vernieuwing van Lessing voor het theater ligt in zijn aandacht voor het persoonlijk-menselijke. In tegenstelling tot Gottsched, die het theater had 'gereinigd', streefde Lessing naar meer dan het morele dilemma. Uiteraard is de invloed van het Verlicht-Klassieke theater sterk aanwezig in Lessings stukken: de personages spreken in correcte, afgewogen volzinnen, er zijn geen volkse invloeden te bespeuren, en het verhaal heeft steeds een 'hogere' maatschappelijke dimensie; Lessing schreef dan ook wat hij zelf het „burgerlijk drama“ noemde.
Het belangrijke verschil met de ietwat steriele conventies van het streng klassieke theater à la Gottsched is echter dat, wat Lessing betrof, zijn stukken steeds katharsis dienden uit te lokken: wat op de scène te zien was, moest in eerste instantie iets menselijks en aangrijpends zijn. Niettegenstaande de ernstige morele overpeinzingen die bij Lessing zeker aanwezig zijn (bijvoorbeeld Emilia die haar vader vraagt haar te vermoorden), dienden zijn toneelstukken als methode voor een diepgravende psychologische analyse van de figuren.
Lessing wou mensen neerzetten in plaats van personages. Om die reden behoren Emilia Galotti en Nathan der Weise tot de grote klassieke tragedies uit de 18de eeuw.
[bewerk] Werken
- 1748 Der junge Gelehrte (toneel)
- 1749 Die Juden (toneel)
- 1749 Der Freigeist (toneel)
- 1749 Samuel Henzi (fragmentarisch toneel)
- 1755 Miß Sara Sampson (toneel)
- 1759 Fabeln (proza, in drie banden)
- 1759 Philotas (toneel)
- 1759 D. Faust (fragmentarisch toneel)
- 1759 Briefe, die neueste Litteratur betreffend (tractaten)
- 1766 Laokoon oder Über die Grenzen der Mahlerey und Poesie (tractaat)
- 1767 Minna von Barnhelm oder Das Soldatenglück (toneel)
- 1769 Hamburgische Dramaturgie (reeks besprekingen)
- 1772 Emilia Galotti (toneel)
- 1778 Fragmente eines Ungenannten (tractaten)
- 1778 Anti-Goeze (tractaten)
- 1778-80 Ernst und Falk (gesprekken)
- 1779 Nathan der Weise
- 1780 Die Erziehung des Menschengeschlechts (tractaat)
| Bron(nen): |
|
