Godsdienstfilosofie
De godsdienstfilosofie of filosofie van de godsdienst is een tak van de filosofie die zich verdiept in zaken als verhouding tussen geloof en rede, wijsgerige achtergronden van de godsleer, religieuze taal en ervaring, religieuze epistemologie, probleem van het kwaad, verhouding godsdienst en wetenschap en het religieus pluralisme.
Het doel van de filosofie is hier niet om de godsdiensten te onderbouwen en te ondersteunen, maar om de fundamenten van de diverse godsdiensten rationeel te analyseren.
Inhoud |
[bewerk] Meer dan één godsdienstfilosofie
Godsdienstfilosofie is een vakfilosofie. Als elke vakfilosofie stelt godsdienstfilosofie vragen, zoekt antwoorden, met betrekking tot methoden, mogelijkheden en grenzen van het vakgebied, hier dus de godsdienst. Met de vaststelling dat godsdienstfilosofie een vakfilosofie is wordt ook gezegd dat de godsdienstfilosoof zijn onderwerp goed dient te kennen. Het is daarmee bijna onmogelijk over "de" godsdienstfilosofie te praten. Eerder is het wenselijk te praten over filosofie van het Christendom, Islam, Jodendom, Hindoeïsme, Boeddhisme, etc. In dit rijtje kan ook Humanisme opgenomen worden al kan dan beter van filosofie van levensbeschouwing gesproken worden in plaats van over filosofie van de godsdienst.
Onderstaande vragen kunnen aan de orde komen (zonder uitputtend te willen zijn) binnen godsdienstfilosofie. Afhankelijk van de betreffende godsdienst zullen misschien andere vragen belangrijk zijn, of vragen anders gesteld worden.
- Wat is de plaats in de geschiedenis van deze godsdienst?
- Waar moeten de wortels van deze godsdienst in de geschiedenis geplaatst worden?
- Wat in de openbaring is origineel en wat zijn latere toevoegingen?
- In hoeverre is de standaarduitleg van de openbaring of overlevering gekleurd door de geschiedenis van een bepaalde periode of plaats?
- Welke rol hadden bepaalde gebruiken ten tijde van het vastleggen van de overlevering / openbaring?
- In hoeverre is de overlevering / openbaring gekleurd door de tijd of de plaats waarin en waarop ze ontstaan is?
- Welke functie had en heeft (de) godsdienst in het sociale bestel?
- Welke betekenis hebben de in de openbaring opgenomen voorschriften voor gedrag ten tijde van het vastleggen van deze voorschriften?
In de volgende alinea's is sprake van een aantal voorbeelden ontleend aan het Christendom.
[bewerk] Filosofie van het christendom
[bewerk] Christelijke filosofie
De godsdienstfilosofie van het christendom mag niet verward worden met christelijke filosofie. Van deze laatste tak zijn de scholastiek, met als boegbeeld Thomas van Aquino, maar ook de fenomenologie van Pierre Teilhard de Chardin voorbeelden. Deze filosofieën opereren binnen het christendom zonder de basisvragen aan de godsdienst zelf te stellen.
[bewerk] Geschiedenis van de filosofie van het christendom
Als vakrichting is de filosofie van het Christendom nog niet zo oud. De relatie tussen Christendom en filosofie in het algemeen heeft al een lange geschiedenis en is er een van tegenstelling. Centraal daarin stond de vraag wie het laatste woord mocht hebben. Of: Wie is de baas over wie?
Filosofie is mensenwerk. Filosofie is dus ondergeschikt aan de Gods werk, de godsdienst. De kerk was als hoeder van Gods Waarheid is eindverantwoordelijk en dus de baas. Galileo Galilei is een van de bekendste klassieke slachtoffers van deze stelling, Charles Darwin een latere, die ook nu nog regelmatig moet boeten voor zijn andere visie op het Ontstaan der soorten dan die in het boek Genesis te vinden is. Met het erkennen van het bestaan van godsdienstfilosofie lijkt deze vraag nu toch op sommige plaatsen anders beantwoord te worden.
Een van de achtergronden van de lange controverse tussen filosofie en godsdienst is waarschijnlijk het feit dat zowel godsdienst als filosofie de vraag "waarom is alles zoals het is?" tot zijn terrein rekent. Daarnaast stelt de filosoof vragen. De gelovige is gewend te antwoorden met de zekerheden van de openbaring. Vooral in die godsdiensten waarin een geschreven traditie een belangrijke rol speelt zal dit tot tegenstellingen leiden. De openbaring ligt vast in de boeken. Als de traditionele opvatting over de oorsprong van de geschreven Openbaring een goddelijke inspiratie of zelfs schrijver aanneemt, heeft de filosoof een probleem: de filosoof die vragen bij de openbaring stelt, is met het stellen van de vraag ook een ketter.
