Georg Philipp Telemann

Georg Philipp Telemann naar een schilderij van Ludwig Michael Schneider (1750)

Georg Philipp Telemann (Maagdenburg, 14 maart 1681 – Hamburg, 25 juni 1767) was een Duits barok componist, dirigent en organist en vermoedelijk de meest productieve componist ooit. Hij is de zoon van de Diaconus aan de Heilig-Geist-Kerk Heinrich Telemann en zijn echtgenote Maria Haltmeier.

[bewerk] Leven

Telemann kreeg zijn muzikale opleiding van de Magdeburger organist en cantor Benedikt Christiani. Zijn vader was vroeg overleden en zijn moeder wilde zijn muzikale neigingen onderdrukken. Zij stuurde hem in 1698 naar het gymnasium te Hildesheim, maar daar werd zijn muzikaal talent opnieuw bevorderd. Telemann mocht zelfs de organist en cantor aan de kerk "St. Godehard" te Hildesheim vervangen en kon in Braunschweig en Hannover aan uitvoeringen van de opera meedoen. Op wens van zijn moeder ging hij 1701 naar Leipzig om aan de universiteit rechten te studeren. Op weg naar Leipzig kwam hij in Halle in contact met de jonge Georg Friedrich Händel en zij werden goede vrienden.

Al spoedig schreef Telemann cantates voor de Leipziger Thomaskirche en hij besloot componist te worden. In 1702 stichtte hij een Collegium musicum met studenten, waarvoor hij openbare concerten organiseerde. In hetzelfde jaar werd hij tot artistiek directeur van de Leipziger Opera beroepen en hij begon aan zijn eerste opera's. Verder was hij als organist en muziekdirecteur aan de Nieuwe Kerk te Leipzig werkzaam. In 1705 werd hij kapelmeester in Sorau (Zary) aan het hof van de Graaf Erdmann von Primnitz. In Sorau werd hij bekend met Erdmann Neumeister, van wie hij de teksten later als grondslag van composities gebruikt en die hij later in Hamburg nog zal weerzien. In 1706 werd hij Hofkapelmeester in diensten van de hof van Hartog Johan Willem van Saksen-Eisenach. In Eisenach leerde hij Johann Sebastian Bach kennen.

In 1712 werd Telemann benoemd tot kapelmeester aan de Barfüßer- und Katharinen-Kirche in Frankfort aan de Main, waar hij spoedig tot stedelijk muziekdirecteur benoemd werd. Later dirigeerde hij het Collegium musicum van het gezelschap «Frauenstein», waarvoor hij orkest- en kamermuziek componeerde en wekelijks concerten organiseerde. De negen jaren in Frankfort aan de Main markeren een vruchtbare en belangrijke periode. Hier ontstonden vele kerkmuziekwerken, vooral de cantates en de Brockes-Passion. In 1714 hertrouwde Telemann met Maria Katharina Textor uit Frankfurt. Toen zij er later vandoor ging met een Zweedse officier - een kinderrijk gezin en grote schulden achterlatend, als gevolg van deelname aan een loterij - is er in Hamburg een collecte voor Telemann gehouden.

In 1721 vertrok hij naar Hamburg en werd opvolger van Johann Gerstenbüttel als organist en kantor aan het Johanneum en muziekdirecteur van vier van de vijf hoofdkerken van de Hansestad - uitgezonderd de Domkerk. Telemann leefde en werkte het grootste deel van zijn leven in Hamburg. Hij herstelde er hij het door Matthias Weckmann gestichte Collegium musicum. In 1722 werd hij de opvolger van Reinhard Keiser als artistiek leider van de Hamburgse Opera aan de Gansenmarkt, waarvoor hij 25 opera's gecomponeerd heeft en die onder hem nieuwe hoogtepunten beleefde.

Telemann was in zijn leeftijd de meest beroemde in Duitsland levende componist en musicus. Zijn groot oeuvre omvat naast opera's, talrijke werken voor de kerkmuziek, waaronder cantates, oratoria, passiemuziek, motetten en psalmen, alsook een heel groot aantal (meer dan 1000) instrumentale werken, zowel op het gebied van de kamermuziek als op het gebied van de orkestmuziek; jammer genoeg is daar maar een klein deel van bewaard gebleven. Zijn petekind Carl Philipp Emanuel Bach volgde hem op als muzikaal directeur van de vijf stadskerken.

Telemann heeft nieuwe koorwerken voor verschillende geestelijke en wereldlijke gebeurtenissen geschreven. Van 1716 tot 1766 schreef hij rond 1200 kerkcantates, 23 passiemuzieken, 5 passieoratoria, 13 psalmmuzieken, 9 wereldlijke cantates en serenades, 9 kapiteinsmuzieken, 13 motetten en 6 missen.

Hij was een tijdgenoot van Johann Sebastian Bach, die inmiddels beschouwd wordt als de 'grotere' componist, terwijl Telemann tijdens zijn leven als belangrijker werd beschouwd: ter vergelijking met Bach kan men stellen dat Telemann liever het applaus dan de verbazing van zijn publiek oogstte.

Volgens het Guinness Book of Records is Telemann de meest productieve componist aller tijden, met meer dan 2000 werken op zijn naam. Hij heeft naar schatting meer noten geschreven dan Johann Sebastian Bach en Georg Friedrich Händel tezamen!

[bewerk] Composities (Selektie)

[bewerk] Werken voor orkest

1723 Wasser-Ouverture «Hamburger Ebb und Fluth», voor de 100-jaar viering van het Hamburger Admiralitätskollegium op 6 april 1723 (ook als Musica maritima bekend), (TWV 55: C3)
1. Ouverture
2. Sarabande: Die schlaffende Thetis
3. Bouree: Die erwachende Thetis
4. Loure: Die verliebte Neptunus
5. Gavotte: Die spielenden Najaden
6. Harlequinade: Der scherzende Tritonus
7. Der stürmende Aeolus
8. Menuet: Der angenehme Zephir
9. Gigue: Ebb und Fluth
10. Canarie: Die lustigen Bots-Leut
Alster-Ouverture F-groot
1. Das Älster Echo
2. Der Älster Schäffer Dorff Music
Burlesque, voor strijkorkest
1. Ouverture
2. Scaramouches
3. Harlquinade
4. Colombine
5. Pierrot
6. Menuet I
7. Menuet II
8. Mezzetin
Der getreue Music-Meister, 68 stukken voor orkest
Divertiment D-groot, voor twee trompetten, strijkers en basso continuo
Heldenmusik - Douce Marches héroique
La Bourse, orkestsuite
1. Ouverture
2. Le repos interrompu
3. La Guerre en la Paix
4. Les Vainqueurs vaincus
5. La Solitude associée
6. L'Éspérance de Mississippi
La Lyra, voor strijkorkest
1. Ouverture
2. Menuet I
3. Menuet II
4. La Vielle
5. Sicilienne avec Cadenze
6. Rondeau
7. Bourrée I
8. Bourrée II
9. Gigue
Orchestersuite G-groot «Burleque de Quixotte»
Ouverture D-groot «La Galante»
Ouverture des Nations anciens et modernes
Ouverture pour Mo. le Laqndgrave Louis VIII. d'Hessen-Darmstadt
Ouverture G-groot "La Putain", (TWV Anh. 55: G1)
Pyrmonter Kurwoche
1. 7 Scherzi melodichi (viool, altviool, basso continuo)
  1. Lunedi (TWV 43:A4)
  2. Martedi (TWV 43:B3)
  3. Mercoledi (TWV 43:G5)
  4. Giovedi (TWV 43:Es2)
  5. Venerdi (TWV 43:e4)
  6. Sabbato (TWV 43:g3)
  7. Domenica (TWV 43:D7)
2. 6 Corellisierende Sonaten (2 violen, fluit, basso continuo)
  1. TWV 42:F2
  2. TWV 42:A5
  3. TWV 42:h3
  4. TWV 42:E3
  5. TWV 42:g4
  6. TWV 42:D8
Suite C-groot «La Boufonne»
Suite g-klein «La Changeante»
Suite Bes-groot «Burlesque»
Suite D-groot, voor trompet, strijkers, twee obl. hobo's en basso continuo (orgel)
Tafelmusik I
1. Ouverture e-klein, voor twee fluiten, strijkers en basso continuo
2. Kwartet G-groot, voor fluit, hobo, viool en basso continuo
3. Concert A-groot, voor fluit, viool, strijkers en basso continuo
4. Trio Es-groot, voor twee violen en basso continuo
  1. Affettuoso
  2. Vivace (attacca)
  3. Grave
  4. Allegro
5. Solo b-klein, voor fluit en basso continuo
6. Conclusion e-klein, voor twee fluiten, strijkers en basso continuo
Tafelmusik II
1. Ouverture D-groot, voor hobo, trompet, strijkers en basso continuo
2. Kwartet d-klein, voor twee dwarsfluiten, blokfluit (fagot of cello)) en basso continuo
3. Concert F-groot, voor drie violen, strijkers en basso continuo
  1. Allegro
  2. Largo
  3. Vivace
4. Trio e-klein, voor fluit, hobo en klavecimbel
5. Solo A-groot, voor viool en basso continuo
6. Conclusion D-groot, voor hobo, trompet en orkest
Tafelmusik III
1. Ouverture Bes-groot, voor twee hobo's, strijkers en basso continuo
2. Kwartet e-klein, voor fluit, viool, cello en basso continuo
3. Concert Es-groot, voor twee hoorns, strijkers en basso continuo
4. Trio D-groot, voor twee fluiten en basso continuo
5. Solo g-klein, voor hobo en basso continuo
6. Conclusion Bes-groot, voor orkest
  1. Furioso
Völker Ouverture

[bewerk] Concerti met orkest of instrumenten

11 Concerten voor dwarsfluit (flauto traverso)
4 Concerten voor twee fluiten
2 Concerten voor blokfluit
1 Concert voor blokfluit en fagot
8 Concerten voor hobo
2 Concerten voor hobo d'amore
1 Concert voor twee hobo's d'amore
2 Concerten voor chalumeau
1 Concert voor trompet
2 Concerten met drie trompetten
1 Concert voor hoorn
5 Concerten voor twee hoorns
Concerto D-groot, voor drie trompetten, twee hobo's, pauken, strijkers en basso continuo
Concerto D-groot, voor drie trompetten, twee hobo's, pauken, strijkers en basso continuo
Concerto D-groot, voor twee hobo's, trompet, strijkers en basso continuo
Concerto Bes-groot, voor twee fluiten, twee hobo's, strijkers en basso continuo
Concerto E-groot, voor fluit, hobo d'amore, viola da gamba, strijkers en basso continuo
Concerto D-groot, voor drie hoorns, viool, strijkers en basso continuo
Concerto D-groot, voor trompet, twee hobo's, strijkers en basso continuo
Concerto Bes-groot, voor drie hobo's, drie violen en basso continuo
Concerto a-klein, voor blokfluit, hobo, viool en basso continuo
Concerto e-klein, voor blokfluit, dwarsfluit, strijkers en basso continuo
1. Largo
2. Allegro
3. Largo
4. Presto
Concerto g-klein, voor twee violen, strijkers en basso continuo
Concerto A-groot, voor twee violen en orkest
Concerto F-groot, voor altblokfluit, viola da gamba en orkest
Concerto e-klein, voor twee hobo's, viool, strijkers en basso continuo
een groot aantal concerti grossi

[bewerk] Werken voor koor en orkest of instrumenten

1711 Nun komm der Heiden Heiland, cantate voor de 1e advent, (TWV 1: 1177)
1711 Der jüngste Tag wird bald sein Ziel erreichen, cantate voor de 2e advent, (TWV 1: 302)
1711 Mein Kind, willt du Gottes Diener sein, cantate voor de 3e advent, (TWV 1: 1130)
1711 Ihr seid alle Gottes Kinder, cantate voor de 4e advent, (TWV 1: 916)
1711 Uns ist ein Kind geboren, cantate voor de 1e kerstdag, (TWV 1: 1451)
1711 Gelobet seist du, Jesu Christ, cantate voor de 2e kerstdag, (TWV 1: 612)
1711 Das Wort Jesus Christus, cantate voor de 3e kerstdag, (TWV 1: 200)
1711 Danket dem Herrn, cantate voor de zondag na kerstmis, (TWV 1: 163)
1716 Brockes-Passion, Passie-oratorium naar Barthold Heinrich Brockes
1716 Der für die Sünde der Welt gemarterte Jesus, Passie-oratorium
1716 Auf Christenheit! Begeh ein Freudenfest, oratorium (TWV 12:1a en b)
1716 Deutschland grünt und blüht in Friede, (TWV 12: 1c)
1717-1718 Nun komm der Heiden Heiland, cantate voor de 1e advent, (TWV 1: 1174)
1717-1718 Der jüngste Tag wird bald sein Ziel erreichen, cantate voor de 2e advent, (TWV 1: 301)
1717-1718 Ihr seid alle Gottes Kinder, cantate voor de 3e advent, (TWV 1: 915)
1717-1718 Gelobet seist Du, Jesu Christ, cantate voor de 4e advent, (TWV 1: 611)
1722 Seliges Erwägen, Passions-oratorium
1728 Lukas-Passion, (TWV 5: 13)
1730 Matthäus-Passion, (TWV 5: 15)

Slotkoor uit de "Musik zum Konvivium der Bürgerkapitäne" (1730)

1730 Musik zum Konvivium der Bürgerkapitäne
1. Oratorium Jauchze, jubilier und singe (TWV 15:5)
  1. 19 Rezitative, Arien und Chöre
2. Serenata "Zu Walle, ruft alle"
  1. 29 Rezitative und Arien
1733 Serenata eroica, cantate - treurmuziek voor de Koning August II van Polen of Keurvorst Frederik August I van Saksen voor solisten, koor en orkest
1734 Matthäus-Passion, (TWV 5: 19)
1735 Markus-Passion, (TWV 5: 20)
1739 Musik zur Einweihung der St. Nicolaikirche Billwerder "Siehe da! Eine Hütte Gottes bei den Menschen", (TVWV 2: 3)
1740 Lukas-Passion
1744 Lukas-Passion, (TWV 5: 29)
1745 Johannespassion "Ein Lämmlein geht und trägt die Schuld", (TWV 5:30)
1746 Matthäus-Passion, (TWV 5: 31)
1747 Musik zur Einweihung der Heiligen Dreieinigkeitskirche in St. Georg "Heilig, heilig, heilig ist Gott", (TVWV 2: 6)
1751 Musik zur Einweihung der Kirche in Neuenstädten (Nienstedten) "Zerschmettert die Götzen", (TVWV 2: 7)
1754 Matthäus-Passion «Danziger Passion»
1755 Der Tod Jesu
1756 Die Donnerode - Das befreite Israel
1757 Die Tageszeiten, (TWV 20: 39), voor sopraan, alt, tenor, bas, gemengd koor, orkest en basso continuo - tekst: Friedrich Wilhelm Zachariae
1. cantate: Der anbrechende Tag (Morgen)
2. cantate: Der Mittag
3. cantate: Der Abend
4. cantate: Die Nacht
1759 Markus-Passion, (TWV 5: 44)

Die Hirten bei der Krippe (1759)

1759 Die Hirten bei der Krippe, cantate, (TWV 1: 797)
1760 Die Auferstehung und Himmelfahrt Jesu
1765 Der Tag des Gerichts
Ach, Herr, strafe mich nicht, Psalm 6, voor alt solo en instrumenten
Amen, Lob und Ehre, motet voor achtstemmig gemengd koor
Das Glück - Guten Morgen, faules Glücke, cantate vanuit de moralische cantates
Der Schulmeister, cantate voor bas, jongenkoor, strijkers en basso continuo, (TWV 20: 57)
Du aber, Daniel, gehe hin, Treurcantate
Du bist verflucht (TWV 1: 385), cantate voor laetare
Ergeuß dich zur Salbung, (TWV 1: 447)
Erscheine Gott, in deinem Tempel, (TWV 1: 471)
Hemmet den Eifer, cantate voor de 4e zondag naar Epiphanias (TWV 1: 730)
Ich danke dem Herrn von ganzem Herzen, psalm 111, voor soli, gemengd koor en orkest
Ich hebe meine Augen auf zu den Bergen, psalm 121, voor zangstem en instrumenten
Ich weiß, daß mein Erlöser lebt, cantate
Ihr Völker, hört, (TWV 1: 921)
In dulci jubilo, cantate voor het kerstfeest
Jauchzet dem Herrn alle Welt, psalm 100, voor zangstem en instrumenten
Kein Vogel kann in Weiten fliegen, cantate (TWV 1:994)
Lauter Wonne, lauter Freude, cantate voor de 4e advent (TWV 1: 1040)
Lobet den Herrn, alle Heiden, psalm 117, voor soli, gemengd koor en orkest
Lobt Gott, ihr Christen allzugleich, cantate
Macht die Tore weit, cantate voor de 1e advent
Nach Finsternis und Todesschatten
Packe dich, gelähmter Drache, (TWV 1: 1222)
Schaut die Demut Palmen tragen, cantate
Seele lerne dich erkennen, cantate voor Estomihi, (TWV 1: 1258)
Seliges Erwägen, (TWV 5: 2)
Singet dem Herrn, psalm 96, (TWV 7: 30)
Und es waren Hirten in derselben Gegend, (TWV 1: 1435)
Was gleicht dem Adel wahrer Christen, cantate nr. 72
Was ist mir doch das Rühmen nütze?

[bewerk] Toneelwerken

1708 Adonis, opera
1709 Narcissus, opera
1709 Mario, opera
1719 Die Satyren in Arcadien, opera
1721 Der geduldige Socrates, opera
1721 Ulysses, opera
1722 Sieg der Schönheit, opera
1723 Belsazar, opera
1724 Der Beschluss des Carnevals, opera
1724 Omphale, opera
1724 Der neu-modische Liebhaber Damon (rev.: Die Satyren in Arcadien), opera
1725 Cimbriens allgemeines Frolocken, opera
1725 Pimpinone oder Die ungleiche Heyrath, opera
1725 La capricciosa e il credulo, opera
1727 Adelheid, opera
1727 Buffonet und Alga, opera
1727 Sancio, opera
1727 Calypso, opera
1728 Miriways, opera, (TWV 21: 24) - libretto: Johann Samuel Müller
1728 Die Last-tragende Liebe, oder Emma und Eginhard, opera, (TWV 21: 25)
1728 Die verkehrte Welt, opera
1729 Aesopus, opera
1729 Flavius Bertaridus, König der Langobarden, opera, 3 actes (TWV 21: 27)
1730 Margaretha, Königin in Castilien, opera
1731 Die Flucht des Aeneas, opera
1732 Judith, Gemahlin Kayser Ludewig des Frommen, opera
1736 Orasia oder Die rachgierige Liebe, opera
1761 Don Quichotte der Löwenritter auf der Hochzeit des Comacho, opera
Adam und Eva, opera
Hercules und Alceste, opera
Herodes und Marianne, opera

[bewerk] Vocale muziek met orkest of instrumenten

1725-1726 Ist Widerwärtigkeit den Frommen eigen, cantate voor sopraan, viool en basso continuo voor de zondag na Epiphany
Diess ist der Gotteskinder Last, Dominica Jubilate voor sopraan, hobo en basso continuo

[bewerk] Kamermuziek

1728/1732 Twaalf methodische sonaten, voor viool en dwarsfluit
1730-1731 6 (Neue) Sonatinen, voor blokfluit en basso continuo
Essercizii musici, (twaalf soli en twaalf trii) voor verschillende instrumenten
12 Fantasiën, (TWV 40: 14-25), voor viool en bas
12 (Parijse) kwartetten, voor fluit, viool, cello en basso continuo
Partiten - Die kleine Kammermusik
1. Bes-groot voor blokfluit en basso continuo
2. G-groot voor fluit (of hobo) en basso continuo
3. c-klein voor viool en basso continuo
4. g-klein voor hobo en basso continuo
5. e-klein voor blokfluit en basso continuo
6. Es-groot voor viool en basso continuo
Sonate G-groot, voor althobo, klavecimbel (orgel) en basso continuo

[bewerk] Werken voor orgel

20 Fugas, (TWV 30), voor orgel
Fughetta F-groot, (TWV 30: 27), voor orgel
Fughetta D-groot, (TWV 30: 28), voor orgel
Nun freut euch liebe Christengemeinde, koraalvariaties
Nun kommt der Heiden Heiland, orgelkoraal
Sonate g-klein, voor trompet (hobo) en orgel

[bewerk] Werken voor klavecimbel

6 Ouvertüren-Suiten
36 Fantasiën, (TWV 33)
12 Fantasiën, (TWV 40: 2-13)

[bewerk] Externe links

Werklijst (Duits)
Partielles Werklijst (Duits)
Vrije partituren vanuit het Werner-Icking-Musik-Archiv (Duits)
Archief van de Kreuznacher Diakonie-Kantorei (Duits)
Telemann-Centrum (Duits)
Chronologie met biografische data's (Duits/Engels)

[bewerk] Publicaties

Richard Petzoldt: Georg Philip Telemann – Leben und Werk (VEB Deutscher Verlag für Musik, Leipzig 1967)
Karl Grebe: Georg Philipp Telemann (Rowohlt, Reinbek, 2002 (10. Aufl.)), ISBN 3-499-50170-8
Günter Fleischhauer: 'Die Musik Georg Philipp Telemanns im Urteil seiner Zeit', in: Händel-Jahrbuch (Deutscher Verlag für Musik, Leipzig) 1967/68, 173–205, 1969/70, 23–73.

Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Georg Philipp Telemann op Wikimedia Commons.

Categorieën: Duits componist | Christelijke muziek | Duits organist | Duits dirigent