Dierenriem

Zodiak in een synagoge in Israël (6e eeuw)

De dierenriem of zodiak is een ongeveer 20 graden brede zone aan de hemelbol, waarbinnen de schijnbare banen van de zon, de maan en de planeten verlopen.

De zon heeft altijd een voorname rol gespeeld bij veel oude beschavingen. En dan speciaal haar veranderlijke positie ten opzichte van de sterren. Dat het de aarde was die telkens een andere positie aannam, wist men nog niet.

Volgens oude astrologische traditie verdeelde men de weg die de zon aflegde (zoals later bleek: de aarde) in twaalf parten of tekens met een lengte van 30 graden. De baan die de zon en de planeten aan de hemel afleggen noemen we ook wel ecliptica. Als startpunt voor een eclips werd de positie van de zon genomen aan het begin van de lente: het lentepunt. Dat lentepunt stond in het sterrenbeeld Ram. Het jaar door beweegt de zon zich dan door alle tekens of sterrenbeelden die voornamelijk levende wezens of dieren voorstellen. Omdat de tekens hoofdzakelijk dieren zijn, werd de strook van sterrenbeelden dierenriem' of zodiak genoemd (uit het Grieks: zooion = levend wezen of dier). Het enige niet-levende wezen uit de dierenriem, de Weegschaal, is pas in latere tijden toegevoegd.

De volgorde van de dierenriem is gemakkelijk te onthouden doordat er in het Nederlands toevallig alfabetische reeksen te herkennen zijn: RST - KLM - W - SSS - WV. En de drie SSS-sterrenbeelden staan ook nog in alfabetische volgorde: Schorpioen, Schutter, Steenbok.

naam	astrologisch teken	Ned. naam (astronomie)	vanaf
Aries	Ram	Ram	21 maart
Taurus	Stier	Stier	20 april
Gemini	Tweelingen	Tweelingen	21 mei
Cancer	Kreeft	Kreeft	21 juni
Leo	Leeuw	Leeuw	23 juli
Virgo	Maagd	Maagd	23 augustus
Libra	Weegschaal	Weegschaal	23 september
Scorpius^*	Schorpioen	Schorpioen	23 oktober
Sagittarius	Boogschutter	Schutter	22 november
Capricornus	Steenbok	Steenbok	22 december
Aquarius	Waterman	Waterman	20 januari
Pisces	Vissen	Vissen	19 februari
^* In de astrologie ook vaak Scorpio genoemd.

[bewerk] Relatie met de moderne astronomie

Ongeveer 2000 jaar geleden stond de zon vanaf ongevaar 21 maart inderdaad in het sterrenbeeld Ram, maar door de precessie schuift het lentepunt 30 graden per 2148 jaar op, waardoor de zon op die datum thans in de Vissen staat. Binnenkort zal dat de Waterman zijn, en dat is dan de aanvang van het tijdperk van de Waterman (the Age of Aquarius), volgens sommige astrologen een belangrijk moment.

Toch houdt de astrologie vast aan de oorspronkelijke indeling, zodat de zon aan het begin van de lente 'officieel' in de Ram staat.

De sterrenbeelden zijn overigens niet allemaal even groot, terwijl de astrologie ervan uitgaat dat ieder sterrenbeeld 30 graden van de dierenriem in beslag neemt. Officieel staat de zon dus precies een maand in ieder sterrenbeeld, maar in werkelijkheid is dat meer of minder. Volgens de moderne begrenzingen van de sterrenbeelden is er zelfs een sterrenbeeld, Slangendrager (Ophiuchus), dat niet tot de dierenriem behoort, hoewel de ecliptica er wel doorheen loopt.