Creationisme
Creationisme is de opvatting dat het universum en de aarde maar ook alle planten en dieren alsmede de mens hun ontstaan te danken hebben aan een bijzondere scheppingsdaad. Deze scheppingsdaad kan gezien worden als een vrij plotseling en eenmalig gebeuren dan wel als een geleidelijk en voortgaand proces.
Er kan onderscheid gemaakt worden tussen 'bijzondere schepping' en schepping in het algemeen. Van creationisten kan gezegd worden dat ze 'bijzondere schepping' aanhangen. Andere gelovigen gaan weliswaar uit van een scheppende God, maar geloven tevens dat deze niet actief de geldende natuurwetten heeft gebroken van Zijn eigen schepping, teneinde hierin in te grijpen.
Onder invloed van het christelijke creationisme is er ook in de islam een creationistische beweging ontstaan die veel van zijn argumenten hieraan ontleent, hoewel meer het oude aarde creationisme wordt aangehangen. Er zijn echter meer religies die een creationistische leer hebben in overeenstemming met hun eigen heilige geschriften. Zo wordt er bij sommige stromingen in het hindoeïsme op basis van bepaalde teksten in de Veda's ervan uitgegaan dat de aarde 15 miljard jaar oud zou zijn en dat de mens al die tijd al heeft bestaan.
[bewerk] Richtingen in het creationisme
Het creationisme kent verschillende varianten:
- jonge aarde-creationisme schepping in zes dagen van 24 uur enkele duizenden jaren geleden
- oude aarde-creationisme schepping over een periode van vele miljoenen jaren
- progressief creationisme God stuurt of grijpt in in de ontwikkeling van het leven
De laatste is het minst in overeenstemming met een letterlijke lezing van de Bijbel, maar het meest met de gevestigde wetenschap; de eerste het meest in overeenstemming met een letterlijke lezing van de Bijbel, maar het minst met de gevestigde wetenschap.
Er zijn ook gelovige Christenen die de evolutietheorie geheel accepteren en in de wetenschap het methodologisch naturalisme aanvaardden. Deze worden aangeduid als theïstische evolutionisten of evolutionaire creationisten.
[bewerk] Jonge Aarde-creationisme
Zie hoofdartikel Jonge-aardecreationisme.
Het jonge-aardecreationisme gaat uit van een schepping zoals beschreven in het Bijbelboek Genesis, die zo'n zes- tot tienduizend jaar geleden heeft plaatsgevonden. Een beperkte evolutie (micro-evolutie) wordt wel aanvaard, maar slechts als verklaring voor het ontstaan van varianten. Een verregaande "macro-evolutie" zoals voorgesteld in de evolutietheorie wordt niet aanvaard. Volgens het jonge-aardecreationsime is een natuurlijk proces als evolutie niet in staat om de complexiteit van levende wezens te creëren of een 'soort' in in de ruime zin van het woord in een ander te doen overgaan. In plaats daarvan is er sprake van een Intelligent design van oertypen of created kinds (ook wel baramin genoemd). Nadien zijn deze oertypen dan in beperkte mate opgesplitst in soorten.
Binnen het jonge-aardecreationisme is er ook sprake van een strekking die tracht aan te tonen dat de Aarde en het heelal recent is ontstaan (inclusief pogingen om van de gangbare wetenschappelijke opvattingen aan te tonen dat deze berusten op misverstanden) en met pogingen de evolutietheorie te falsificeren. Deze pogingen zijn tot op heden echter mislukt of achterhaald door de feiten; de strekking wordt door de moderne wetenschap dan ook als pseudo-wetenschap beschouwd.
Daarnaast bestaat de groep van jonge-aardecreationisten vooral uit overtuigde christenen die de evolutietheorie in strijd achten met hun religieuze opvattingen.
[bewerk] Oude Aarde-creationisme
Mede vanwege de ouderdom van aardlagen zoals vastgesteld door de gangbare wetenschap zijn er ook creationisten die geloven in een schepping over een periode van miljoenen jaren. Zij worden 'oude-aardecreationisten' genoemd.
De oude-aardecreationisten hebben dus geen moeite met de bevindingen van de moderne geologie en kosmologie: ze accepteren de bestaande theorieën betreffende de leeftijd van het heelal, de aarde en de opvolging van soorten in het fossielenbestand.
Er zijn verschillende stromingen binnen het oude-aardecreationisme:
- Dag-Tijdperk theorie, die stelt dat de bijbelse scheppingsdagen miljoenen jaren lang duurden en niet 24 uur.
- Onderbrekingtheorie, die stelt dat er een miljoenen jaren lange onderbreking was tussen de eerste dag van de schepping en de laatste (24-uurs) scheppingsdagen. Tijdens de onderbreking werden de aardlagen gevormd.
- Progressief creationisme, die stelt dat de Schepper voortdurend heeft ingegrepen in de ontwikkeling van het leven op aarde.
Gemeenschappelijk voor deze stromingen is dat ze, net als bij jonge-aardecreationisme, de mogelijkheid van ingrijpende Darwiniaanse evolutie afwijzen, maar wel micro-evolutie accepteren.
[bewerk] Progressief creationisme
Progressief creationisme ziet de Schepper als een sturende kracht in de ontwikkeling van het leven en het universum. Hier wordt God vaak als 'God of the gaps' (God van de gaten) gezien. Wanneer er in de evolutie van het leven een moeilijkheid opkwam duwde God wat in de juiste richting, zodat de evolutie over het drempeltje raakte.
[bewerk] Theïstisch evolutionisme
Er zijn ook gelovigen die de conclusies van de gehele gangbare wetenschap accepteren en daarmee de evolutietheorie. In strikte zin zijn aanhangers van deze opvatting creationisten, omdat ze in schepping geloven, maar ze worden meestal aangeduid als ' theïstische evolutionisten'. Volgens de theïstische evolutionisten heeft God het evolutieproces zelf geschapen en al het leven inclusief de mens is een bedoeld voortvloeisel van dit proces. Aanhangers geloven dus niet in bijzondere schepping en deze stroming wordt daarom normaliter niet als een vorm van creationisme beschouwd.
Eén van de grondleggers van de theorie van de oerknal, Georges Lemaître, was een priester en lid van Pauselijke Academie van Wetenschappen in Rome. De oerknal en de daarmee samenhangende evolutie van het heelal was volgens de Rooms-Katholieke Kerk in overeenstemming met de goddelijke schepping. De steady-statetheorie van de atheïst Fred Hoyle was daar een antwoord op. Hij kon niet aanvaarden dat het heelal een begin heeft. Zowel oerknal als steady-state waren oplossingen van Einsteins algemene relativiteitstheorie. Einstein dacht eerst ook dat de steadystate de juiste oplossing was. Veel andere wetenschappers kwamen in opstand tegen bigbang omdat ze dachten dat die te veel op een schepping zou wijzen. Einstein kwam later terug op zijn steady state en tegenwoordig is er veel wetenschappelijke evidentie die in de richting van een oerknal wijst.
[bewerk] Andere visies op schepping en/of evolutie
[bewerk] Verschil tussen Europees en Amerikaans (jonge aarde) christelijk creationisme
Hoewel tegenwoordig christelijke creationisten in Europa sterk worden beïnvloed door die van het Noord-Amerikaanse continent, is het belangrijk om het relatieve verschil in de gaten te houden tussen het traditionele Europese christelijke creationisme en het Amerikaanse creationisme. Dit draait rond het vraagstuk van de invloed van de zondvloed op de geologische kolom. Traditioneel hangen Europese creationisten het catastrofisme aan en nemen Amerikaanse creationisten de bijbel letterlijker:
- Amerika: bijna alle aardlagen zijn afgezet tijdens de zondvloed en de eerste maanden erna. De ijstijd begon bijna onmiddellijk hierna en was ook veroorzaakt door de zondvloed. Grote catastrofen die we in de aardlagen terugzien kwamen na de zondvloed niet meer voor.
- Europa: een groot deel van de aardlagen is afgezet bij wereldomvattende catastrofen die deels lange tijd na de zondvloed plaatsvonden.
Vaak wordt in b.v. het Duitse christelijk creationisme gesteld dat de aardlagen na het Carboon van na de zondvloed zijn. De fossielen van de dinosauriërs en de krijtlagen en zoutlagen zijn dus allemaal afgezet na de zondvloed. Mogelijke catastrofen van na de zondvloed die in de bijbel staan:
- De taalverwarring bij de torenbouw van Babel.
- De verdeling van de aarde (continentverschuiving?) tijdens de dagen van Peleg.
- De tijd van het boek Job waarin duidelijk de klimaatomstandigheden beschreven worden in het Midden-Oosten ten tijde van de ijstijd. Het boek zou dan eigenlijk in de tijd ver voor Abraham spelen.
Tegenwoordig worden Europese creationisten echter sterk beïnvloed door het Amerikaanse creationisme, waardoor het verschil in toenemende mate wordt uitgewist.
[bewerk] Christelijk creationisme en politiek
In de Verenigde Staten kan een groot deel van de bevolking zich vinden in christelijk creationistische ideeën, volgens sommige onderzoeken bijna de helft. Daar proberen zulke creationisten via politieke weg ook het christelijk creationisme op de scholen onderwezen te laten worden. Daar wordt echter door tegenstanders tegen ingebracht dat dit een inbreuk zou zijn op de scheiding tussen kerk en staat. Als tegenargument beweren dergelijke creationisten dat het Darwinistische evolutionisme an sich ook de kenmerken van een geloof of levensbeschouwing in zich draagt, namelijk een materialistische. Creationistische activisten in de VS hebben inmiddels via de schoolboards, voornamelijk in de grote staten Californië en Texas, ervoor gezorgd dat evolutie goeddeels uit de schoolboeken geschrapt is. Hun tactiek daarbij is de uitgevers te dreigen dat de door hen uitgegeven boeken als 'omstreden' gelabeld zullen worden als zij niet aan zelfcensuur doen.
[bewerk] Enkele door christelijke creationisten gebruikte argumenten
Er circuleren in creationistische kringen allerlei argumenten die het ongelijk van de evolutietheorie en gerelateerde wetenschappelijke theorieën zouden bewijzen. Een aantal daarvan centreren zich rond de leeftijd van de aarde, met de achterliggende gedachte dat een jonge aarde van enkele duizenden jaren oud geen tijd geeft voor grootschalige evolutie. Deze argumenten richten zich dus in de eerste plaats op het moderne geologische en kosmologische actualisme. Enkele voorbeelden zijn:
- de onzekerheidsmarges van de koolstofmethode voor ouderdomsbepaling.
- er zouden fossielen uit verschillende geologische perioden in eenzelfde geologische laag gevonden zijn.
- de samenstelling van het zeewater zou geen oude aarde toelaten.
- uit de tweede wet van de thermodynamica zou volgen dat het leven alleen maar kan degenereren in plaats van evolueren naar ingewikkelder vormen. Dit zou dan gelden voor alles in het universum en dus ook voor leven en zelfs de menselijke cultuur, waarbij piramides en andere wonderlijke bouwwerken de grote kennis van de mensen vroeger zouden aantonen.
- volgens de zogenaamde hydroplaattheorie zou er een uitleg zijn voor 25 geologische kenmerken, waarbij een jonge aarde van 6000 jaar oud mogelijk is.
- Kosmologische roodverschuiving van het licht van de sterren door vermindering van de lichtsnelheid in plaats van hoge snelheid van de sterren: (Kwantumroodverschuiving).
Deze argumenten zijn echter veelal gebaseerd op óf misverstanden óf pseudowetenschappelijke bewijsvoering. Zo worden koolstofdateringen, door de korte halfwaardetijd van 14C bijvoorbeeld alleen gebruikt worden voor dateringen van op zijn hoogst enkele tienduizenden jaren terug, hetgeen sowieso te kort is. En de tweede wet van de thermodynamica bijvoorbeeld gaat alleen op voor geïsoleerde systemen zonder toevoer van energie, hetgeen op de aardse biosfeer niet van toepassing is.
Andere creationistische argumenten proberen op de vermeende onbetrouwbaarheid van evolutionaire wetenschap te wijzen. Er wordt dan verweten dat wetenschappers vaak alleen die geologische vondsten en tijdsbepalingen gebruiken die passen in hun wereldbeeld. Ook zouden maar enkele evolutionisten de beschikking hebben over originele fossielen van menselijke voorouders en zouden veel evolutionisten in het verleden bewust fossielen en andere bewijzen hebben vervalst. Als voorbeelden worden onder andere genoemd: Piltdown man, de Neanderthalers, de evolutie van het paard, Ernst Haeckels recapitulatietheorie. Veel van deze bewijzen zouden nog steeds als belangrijke steunpilaren voor evolutie doorgaan. Verder zouden geologische en paleontologische misstanden worden verzwegen of verdonkeremaand. Soms begint deze argumentatie de vorm aan te nemen van een complottheorie waarbij de wetenschappelijke wereld samen zou zweren tegen het gewone publiek om de vermeende waarheid te verbergen.
[bewerk] Discussies over creationisme en evolutie
De discussie over creationisme en evolutie kan geen wetenschappelijk debat genoemd worden. In de eerste plaats komt dit doordat dergelijke creationisten voornamelijk zaken proberen te vinden die de evolutietheorie (nog) niet kan verklaren. Evolutionisten steunen op de conclusies van de gangbare wetenschap, zoals gedragen door nagenoeg alle wetenschappers. De discussie is dus eerder tussen de gangbare wetenschap en het religieuze geloof. Er zijn slechts een handvol creationistische wetenschappers, en die bevinden zich vaak buiten hun vakgebied wat betreft deze discussie, of baseren in elk geval geen serieus wetenschappelijk onderzoek op hun opvattingen.
Desondanks beschuldigen religieuze creationisten de evolutionisten ervan evenmin op een wetenschappelijke manier bezig te zijn. Hierbij hanteren zij een extreem nauwe definitie van wetenschap, die stelt dat om iets wetenschappelijk vast te kunnen stellen men een verschijnsel moet kunnen herhalen d.m.v. experimenten. Zij zeggen dat schepping noch evolutie door de mens herhaald kunnen worden op proefondervindelijke basis.
Ook al heeft de evolutiehypothese kenmerken van geschiedwetenschappen, toch hoort zij volgens de evolutionisten wel degelijk bij de natuurwetenschappen, omdat het een zeer grote hoeveelheid tastbare en herhaaldelijk waarneembare feiten omspant in tegenstelling tot het creationisme. Hierbij wordt de gangbare definitie van wetenschap gehanteerd, waarbij een theorie ondersteund wordt door de voorspelbare waarnemingen die in de natuur gedaan kunnen worden (=empirische waarnemingen), en niet noodzakelijkerwijs alleen in het laboratorium. Een grootschalig proces als evolutie heeft immers sporen achtergelaten die wetenschappelijk onderzocht kunnen worden.
Sommige creationisten doen geen enkele poging om hun creationistisch denken wetenschappelijk te verdedigen en volstaan met te verwijzen naar het scheppingsverhaal van Genesis. Sommige evolutionisten vertrouwen op de wetenschappelijkheid van de evolutietheorie zonder de argumenten van de evolutietheorie of de tegenargumenten van de creationisten te onderzoeken. Andere evolutionisten worden na het bestuderen van de argumenten van de creationisten zo ontmoedigd dat ze uiteindelijk tot de conclusie komen dat een zinnige dialoog niet mogelijk is. De discussie wordt dan ook nagenoeg door bijna alle wetenschappers genegeerd als irrelevant. Voor hen was het hele debat al afgesloten aan het einde van de 19e eeuw.
[bewerk] Evolutiesceptici
Er bestaat ook een groep personen, die geen uitgesproken creationisten zijn, maar wel (delen van) de evolutietheorie, of sommige implicaties ervan afwijzen. Binnen het Nederlandse taalgebied kan men denken aan Arie van den Beukel in zijn publicatie Met andere ogen. Van den Beukel, die zichzelf niet als creationist beschouwt, heeft als doel aan te tonen dat creationisten op sommige punten wel degelijk iets te zeggen hebben en door de officiële wetenschap ten onrechte zouden worden genegeerd. Van den Beukel is van mening dat veel darwinistische biologen hun conclusies niet baseren op wetenschappelijk onderzoek maar op metafysische vooroordelen. Wat dit laatste betreft deelt Van den Beukel deze ideeën met de eerder genoemde Neohumanisten.
[bewerk] ID - Intelligent Design of neocreationisme
Een ontwikkeling vanuit de Verenigde Staten sinds ongeveer 1990 is de zogenaamde intelligent design beweging. Vanuit deze beweging wordt beweerd dat er op cel- en moleculair niveau zoveel ingewikkelde mechanismen zijn die perfect op elkaar afgestemd zijn dat dit niet door toevallige evolutie 'ontstaan' kan zijn. Zij zien in de natuur een intelligent design, intelligent ontwerp, dat er ooit van buiten is in gebracht. Vaak vergelijken ID'ers de genetische informatie van levende wezens met de software die computers gebruiken om toepassingen te kunnen draaien. Een computer zonder software is een dood ding en een cel zonder goede genetische code is ook onbruikbaar. Ze gaan hierbij niet in op wat de aard is van de programmeur of 'intelligentie' die dan deze 'software' heeft ontworpen, omdat volgens hen met wetenschappelijke methodes hierover niets te onderzoeken valt. Omdat ze het in het midden laten of ze een, al of niet traditionele, schepper veronderstellen die aan het begin van het leven staat, of dat ze uitgaan van in een hiërarchie werkende demiurg, of dat ze uitgaan van het emanationisme, bemoeien ze zich naar eigen zeggen dus niet met godsdienst, maar vinden alleen dat de wetenschap tekort schiet om diepere aspecten van de (biologische) natuur, waaronder een eventuele evolutionaire voorgeschiedenis, te onderzoeken. In ieder geval vinden veel aanhangers van deze visie dat ze niet bij de 'traditionele' creationisten ingedeeld moeten worden. De meerderheid van de academische wereld is daarentegen van mening dat intelligent design theorie in essentie een variant is binnen het creationisme, zij het in een meer aangepaste vorm. Over de jaren heen hebben sommige creationisten immers ingezien dat het klassieke creationisme, waarin de bijbelse scheppingsverhalen als een historisch relaas wordt beschouwd, wetenschappelijk moeilijk verdedigd kan worden. Alle verwoede pogingen om het creationisme in het Amerikaanse staatsonderwijs onderwezen te krijgen, liepen op weinig of niets uit. De strijd werd zelfs tevergeefs gevoerd tot in het Amerikaanse hooggerechtshof. De reeks van juridische mislukkingen, in de hand gewerkt door een evolutiewetenschap die zelf ook niet stilstaat, dwong het creationisme tot het voortdurend aanpassen van hun tactiek. Intelligent design wordt dan ook door de meeste academici beschouwd als het zoveelste plan om het creationisme in het onderwijs te krijgen.
[bewerk] Stellingenstrijd
In de praktijk blijkt echter dat de het gros van de ID-aanhangers in Amerika uit de conservatief christelijke hoek komt en dat met de intelligente ontwerper de Christelijke God wordt bedoeld. Door de meeste Amerikaanse Darwinisten wordt gesteld dat de ID-theorie een poging is om het creationisme via een achterdeur weer in het Amerikaanse onderwijs te krijgen en dat de ontkenning van de relatie met religie enkel een rookgordijn is om de strikte scheiding tussen kerk en staat in de VS te omzeilen.
De basis van de ID-theorie is de irreduceerbare complexiteit, het voorkomen van systemen in de natuur die dermate complex zijn dat zij niet door evolutie ontstaan kunnen zijn, omdat het systeem enkel zoals het is kan werken. Een simpelere vorm of een vorm waarbij één van de delen afwezig is zou niet kunnen werken. Als voorbeelden wordt vaak het bloedstollingmechanisme genoemd. De eerste die met dit idee kwam was Richard Paley, die stelde dat als men in het veld een horloge vindt dit onweerlegbaar bewijs was voor het bestaan van een ontwerper, in dit geval een horlogemaker. O.a. Richard Dawkins is van mening dat het idee van irreduceerbare complexiteit berust op onwetendheid en een gebrek aan fantasie. Dit werkt hij uitvoerig uit in zijn boek The Blind Watchmaker. Tot nu toe is van alle voorbeelden welke ID-aanhangers aangedragen hebben aangetoond dat deze wel degelijk eenvoudigere voorgangers hebben gehad of in eenvoudiger vorm bestaan.
[bewerk] Discussie onder de Amerikaanse christenen
Omdat de meeste christenen in Nederland en overig Europa niet geloven in de letterlijke vorm van creationisme, wordt het bestaan van evolutie van soorten door de meeste kerken algemeen geaccepteerd. Daarentegen is volgens sommige onderzoeken bijna de helft van de Amerikaanse christenen creationistisch. Aangezien in het puriteinse Amerika een groot deel van de bevolking nog steeds praktiserend christen is hebben de creationisten daar veel meer politieke en bestuurlijke invloed dan in Europa. Daarvan wordt dan ook gebruikgemaakt, bijvoorbeeld om leerplannen op scholen te veranderen. In sommige staten mag de evolutietheorie niet als feitelijk juist onderwezen worden. Sommige christelijke groeperingen spannen zich ook enorm in om aan te tonen dat het creationisme wel degelijk wetenschappelijk verantwoord is. Ook op internet zijn de meeste pro-creationistische websites afkomstig van Amerikaanse creationistisch-christelijke organisaties. In de VS is hierover veel strijd gaande tussen de twee kampen. Andere christenen vinden het letterlijk nemen van de zes scheppingsdagen echter een niet verantwoorde exegese van Genesis, wat door de Amerikaanse christelijke fundamentalisten gezien wordt als het totaal verwerpen van het creationisme.
[bewerk] Zie ook
- Teleologie
- Debat tussen evolutionisten en creationisten
- Holisme (ter vergelijking)
- Intelligent design
[bewerk] Externe links
[bewerk] Pro Creationisme
[bewerk] Nederlands
- CreaBel - Belgische creationisten
- Creaton - Stichting Creaton - een groep Nederlandse creationisten
- Degeneratie! - Peter Scheele's alternatief voor evolutie
- Schepping of Evolutie - Veel Nederlands materiaal van oorspronkelijk de Engelstalige site Answers in Genesis
[bewerk] Engels
- Creationsafaris Dagelijks creationistisch commentaar op berichten in de wetenschappelijke bladen
- True Origin - Database met veel argumenten voor schepping
- Creationwiki.net Wiki over creationisme.
[bewerk] Contra Creationisme
[bewerk] Nederlands
- Daarom:Evolutie! - Nederlandse website met argumenten tegen creationisme
- 146 jaar na Darwin - Verzamelde bewijzen voor de evolutietheorie
- Vereniging Skepp, Tom Schoepen - "Bewijzen zat voor de evolutietheorie; over creationisme en intelligent design"
- Vereniging Skepp, Etienne Vermeersch - Lijst van Bijbelse tegenstrijdigheden: overzicht van Genesis 1 en 2
[bewerk] Engels
- Talk Origins - Amerikaans archief van argumenten tegen creationisme.
- Islam en evolutie
- Evowiki - een wiki over evolutie en creationisme
