Cornelis van Haarlem

Banket van de officieren van de St. Jorisdoelen (1599)

Venus en Adonis (1614)

Cornelis Corneliszoon van Haarlem ( Haarlem, 1562 - 11 november 1638) was een Nederlandse schilder en tekenaar. Hij was één van de belangrijkste maniëristische schilders van ons land, en een belangrijke voorloper van Frans Hals.

Cornelis Cornelisz. (zoals hij ook wel werd genoemd) schilderde voornamelijk portretten (van zowel groepen als individuen) en historiestukken. Hij wordt samen met o.a. Hendrik Goltzius en Karel van Mander gerekend tot de maniëristische school in Haarlem, die sterk beïnvloed was door werken van Bartholomeus Spranger. Aanvankelijk schilderde hij zeer grootschalige werken in een uiterst gekunstelde stijl, waarbij de anatomie van de naakten er verwrongen uitziet. Onder invloed van zijn genoemde vakgenoten kreeg zijn werk later een natuurlijker karakter.

Zijn ouders ontvluchtten Haarlem in 1572 toen de Spanjaarden de stad belegerden. Cornelis Cornelisz bleef achter in Haarlem en werd opgevoed door de schilder Pieter Pietersz, zijn eerste leermeester. Later studeerde hij in Rouen en Antwerpen.

Hij vormde met Van Mander en Goltzius de Haarlemse Academie, vermoedelijk een kleine studieclub waarbij naar naakte modellen werd getekend en kunstopvattingen werden uitgewisseld. Als portretschilder, zowel van groepen als van individuen, was hij een belangrijk voorloper van Frans Hals. Ook speelde hij een rol bij het moderniseren van het Sint-Lucasgilde van kunstenaars en kunstambachtslieden.

Rond 1603 trouwde Cornelis Cornelisz. met de Haarlemse burgemeestersdochter Maritgen Arentsdr Deyman. In 1605 erfde hij een derde van de bezittingen van zijn welvermogende schoonvader.

Werk van Van Haarlem is te vinden in het Frans Hals Museum in Haarlem. Ook het Rijksmuseum in Amsterdam bezit werk van hem, evenals verschillende buitenlandse musea, waaronder het Louvre in Parijs en de Hermitage in Sint Petersburg.