Apollonius van Tyana

Gegraveerd portret van Apollonius van Tyana. De Nazareër, door Raphael. N.M. Starr

Apollonius van Tyana (Oud-grieks:Τυάνεoς Απολλώνιος) was een Grieks neopythagoreïsch filosoof en leraar, geboren in 2 n.Chr en vermoedelijk gestorven in 98 n. Chr. Zijn leer beïnvloedde de wetenschap en het occultisme tot eeuwen na zijn dood.

Apollonius is bij ons het best bekend door de teksten van de schrijver Philostratus in wiens biografie sommigen een pogigingen hebben gezien om Apollonius als een tegenstander van Jezus Christus voor te stellen. Deze opvatting moet echter eerder toegeschreven aan de latere geschiedenis van de cultus rond zijn persoon.

[bewerk] Biografie

Apollonius werd geboren in de stad Tyana in de provincie Cappadocia in Asia Minor dat destijds deel uitmaakte van het Romeinse Rijk. Hij studeerde in de nabijgelegen stad Tarsus en in de tempel van Asclepius in Aegae, waar hij zich toelegde op de doctrines van Pythagoras waarvan hij het ascetische ideaal in haar volste betekenis overnam.

Na het nakomen van een eed tot zwijgen voor een periode van vijf jaar, trok hij van Griekenland doorheen Azië waar hij een bezoek bracht aan Nineveh, Babylon en India en waar hij in contact kwam met het oosterse mysticisme van de Magi, de Brahmanen en de gymnosofisten. Tijdens deze reis nam hij een schriftkundige en tevens leerling, Damis mee, die de gebeurtenissen in het leven van de filosoof neerschreef. In deze nota's worden naast gebeurtenissen uit het leven van Apollonius ook informatie over de opvolging van keizers gedocumenteerd. Uiteindelijk kwamen deze notities terecht bij de keizerin Julia Domna, de vrouw van Septimus Severus, terecht die aan Philostratus de opdracht gaf om de nota's te gebruiken om een biografie samen te stellen van de oude wijze.

De verhalen van de reizen die gegeven worden door zijn leerling Damis en die herhaald worden bij Philostratus staan vol miraculeuze elementen dat velen Apollonius als een denkbeeldig personage hebben beschouwd. Bij zijn terugkeer in Europa werd hij begroet als een Magiër en werd gerespecteerd door zowel priesters als het volk in het algemeen. Hijzelf claimde enkel te beschikken over de capaciteit om de toekomst te voorspellen, maar in Rome werd gezegd dat hij ook de dochter van een Romeins senator van de dood had gered. Hij trok vervolgens door Griekenland, Italië en Spanje. Het wordt gezegd dat hij werd beschuldigd van verraad door zowel Nero als Domitianus, maar dat hij op miraculeuze wijze wist te ontkomen aan een veroordeling. Uiteindelijk stichtte hij een school in Ephese, waar hij bleef tot zijn dood, op honderjarige leeftijd. Philostratus versterkt het mysterie rond het leven van zijn held door te zeggen: "Wat beteft zijn dood, als hij al gestorven is, variëren de getuigenissen".

[bewerk] Werk en leer

Munt met afbeelding van Apollonius van Tyana

Het werk van Philostratus wordt algemeen beschouwd als een religieus fictie-werk. Het bevat een aantal overduidelijk fictieve verhalen, waarbij het echter niet onmogelijk is om het algemene karakter van Apollonius te identificeren. In de derde eeuw wilde Hierocles bewijzen dat de doctrines en het leven van Apollonius waardevoller waren dan die van Jezus Christus. In de moderne tijd hebben Voltaire en Charles Blount, een Britse vrijzinnige uit de 17e eeuw, hetzelfde standpunt ingenomen. Los van zijn uitzonderlijke vermaardheid is het onhoudbaar om Apollonius te beschouwen als louter een charlatan en een schijnprofeet. Als we uit het werk van Philostratus de grote hoeveelheden fictie weghalen, houden we een hoogst creatieve, ernstige hervormer over, die een bijzondere vertegenwoordiger was van een vorm van praktische moraal.

Hij schreef vele boeken en traktaten over een brede waaier van onderwerpen, waaronder wetenschap, geneeskunde en filosofie. Zijn wetenschappelijke theorieën werden uiteindelijk toegepast op het Ptolemeïsche idee dat de zon rond de aarde draaide. Aan hem wordt ook het apocriefe werk Nuctemeron toegeschreven. De authenticiteit van dit werk wordt echter zwaar in twijfel getrokken. Enkele eeuwen later werden zijn werken verzameld door keizer Hadrianus en deze zorgde voor de publicatie van de werken in het hele Romeinse Rijk in de strijd tegen het oprukkende Christendom.

De middeleeuwse islamitische alchemist Jabir ibn Hayyan gaf in zijn boek Boek over de stenen een uitgebreide analyse van alchemische werken die toegeschreven worden aan Apollonius (door hem Balinas genoemd)

Apollonius van Tyana verschijnt ook als een fictief personage in de roman Het cirus van Dr. Lao uit 1935 en eveneens in de filmadaptatie uit 1964, getiteld "7 faces of Dr. Lao"

[bewerk] Vergelijking met Jezus Christus

Apollonius van Tyana

In het biografische werk van Philostratus vallen een groot aantal gelijkenissen op met het leven van Jezus Christus. Dit is waarschijnlijk intentioneel gedaan. Oorspronkelijk was deze vergelijkende weergave echter niet bedoeld om Apollonius als rivaal voor te stellen voor het Christendom. In de tweede helft van de 3e eeuw heeft echter de anti-christelijke Platonicus Porphyrios geargumenteerd tegen de uniciteit van Christus en hij verwees in zijn argumentatie naar (het werk van) Apollonius. Rond 300 werd de verering van Apollonius daarentegen in Rome ingezet in de toenmalige strijd tegen het Christendom met christenvriendelijke doeleinden. De toenmalige Keizer Hierocles, die in de Christenvervolging van 303 een beslissende rol speelde, verzocht om Apollonius te beschouwen als een persoon die Christus overklaste. Daarmee wilde hij Apollonius tot symbool en leidersfiguur maken van de tegenstanders van het Christendom. Dit zorgde voor hevige reacties bij de kerkvaders Eusebius van Caesarea en Lactantius, die de wonderbaarlijke daden van Apollonius toeschreven aan de invloed van demonische krachten. Tot aan de Verlichting overheerste het negatieve beeld van Apollonius. De Verlichtingsdenkers en in het bijzonder Voltaire waren daarentegen bijzonder in Apollonius geïnteresseerd. In de 17e en 18e eeuw worden vervolgens, net zoals in de laat-antieke tijd, weer vele - vaak polemische - vergelijkingen gemaakt tussen Apollonius en Christus.

[bewerk] Citaten en fragmenten

Apollonius was een vegetariër, net als zijn leermeester Pythagoras. Hij zou volgens bronnenmateriaal gezegd hebben: "Aangezien ik een zekere sublimiteit kan waarnemen in de discipline van Pythagoras en hoe een zekere geheime wijsheid het hem mogelijk maakte om te weten, niet enkel wie hij zelf was, maar ook wie hij geweest was; en ik gezien heb dat hij de altaren in reinheid benaderde en zijn maag niet liet lijden aan vervuiling door het tot zich nemen van vlees van dieren; en dat hij zijn lichaam zuiver zuiver hield door alle kledingstukken die gemaakt waren van dode dieren te weigeren; en dat hij de eerste was uit de mensheid die zijn tong in bedwang hield, door een discipline uit te vinden van stilte zoals beschreven in de spreekwoordelijke zin "Er zit een os op". Zag ik ook dat dit filosofische systeem in andere opzichten profetisch en waar was. Daarom omarmde is zijn opvattingen..."

Een gebed gebed van Apollonius van Tyana uit Ca. 23 n.Chr.: "Oh, jij zon, zend me zover rond de wereld als het mij en jou pleziert; en dat ik goede mensen mag ontmoeten, maar nooit moet horen over de slechte, noch zij over mij".

De roem van Apollonius was nog duidelijk aanwezig in 272, toen Keizer Aurelianus de stad Tyana, die tegen Rome gerebeleerd hadden, belegerde. Aurelianus beweerde dat Apollonius in een droom of visioen tot hem gesproken had en had gevraagd om zijn geboortestad te sparen. Concreet zou Aurelianus gezegd hebben: "Aurelianus, als je verlangt te heersen, zie dan af van het bloed van onschuldigen! Aurelianus, als je wil veroveren, wees dan vergevingsgezind!". Aurelianus, die Apollonius erg bewonderde, spaarde uiteindelijk de stad.

[bewerk] Literatuur

J.J. Flinterman, Politiek, Paideia & Pythagorisme. Griekse identiteit, voorstellingen rond de verhouding tussen filosofen en alleenheersers en politieke ideeën in de Vita Apollonii van Philostratus, Groningen, Styx 1993
Maria Dzielska, Apollonius of Tyana in Legend and History, Rome, 1986
Philostratus, Leven van Apollonius van Tyana