Nicolaus Copernicus
Van Wikipedie
Nicolaus Copernicus (Nedersaksisch: Koppernigk, Kopernik; Pools: Mikołaj Kopernik) (19 febrewaori 1473 – 24 mei 1543) wanen 'n belangriek wiskundige, arts, jurist en starrenkundige die bekend is ewörden deur zien ideeën over de structuur van 't zunnestelsel. Disse gedachten betekenden 'n ummekeer in 't wetenschappelijke denken van zien tied en in ons wereldbeeld (de Copernicaonse revolutie).
Hij wönnen geboren as Koppernigk in Thorn (Toruń) in West-Pruisen, in die tied krek as noen, wanen 't onder Pools gezag, mer zoas vrogger gebrukelijk onder publicerende geleerden - men schreef immers ok in 't Latien - neumde hij zichzelf mit 'n verlatienste vorm van zien naom Nicolaus Copernicus.
Copernicus studeerde theologie en starrenkunde an de universiteiten van Krakau, Bologna en Padua. Hij wanen daorum waorschienlijk ok op de hoogte van 't idee van Aristarchus dat de zunne en niet de eerde 't middelpunt van het heulal vormde. Copernicus wördt beschouwd as de grondlegger van de heliocentrische theorie, die stelt dat de zunne in 't midden van 't zunnestelsel steet en dat de planeten derumhen draoien. Dit in tegenstelling tot 't gebrukelijke geocentrische wereldbeeld dät men toen had, waorbie de eerde en meens as centrum van 't heulal wönnen ezeen. Wel bleef hij bie 't idee van Claudius Ptolemaeus dat de planeten éénpaorige bewegingen maken en ok bevatte dit model nog enkele tientallen epicykels (correctieve hulpcirkels um de baon van de planeten]] kloppend te kriegen).
Ok gung hij der vanuut dät alle aandere starren zich op dezelfde ofstaand van de eerde bevunden as de zunne, mer wel veer buten de baon van de planeet Saturnus. Hij schreef al zien ideeën in 1530 op in een groot wark, 'De Revolutionibus Orbium Coelestium' ("Over de omwentelingen van de hemellichaomen").
Hij publiceerde disse theorie, die in tegenspraok wanen mit de toenmaolige leer van de Rooms-Katholieke Karke, pas tegen 't einde van zien leven in 1543. Toch nam de Rooms-Katholieke Karke gien stelling veur óf tegen Copernicus, umdat zien theorie niet as gevaorlijk ezeen wönnen de deur hum an-evoerde argumenten nog vere van overtugend wanen. Copernicus had dus niks te vrezen van de inquisitie. Oppositie tegen Copernicus theorie van karkelijke ziede kwam der pas toen protestantse theologen (waoronder Meerten Luther) disse theorie niet in overeenstemming bevunden mit de Biebel. Pas toen Galileo Galilei de denkbeelden van Copernicus gung onderbouwen en verbreiden, wönnen 't wark van Copernicus ok deur de Rooms-Katholieke Karke op de liest van verboden boeken ezet (de Index van 1616), waor 't weer van of-ehaold wönnen naodät der enkele correcties op wanen an-ebrocht (1758). Galilei raokte wel arnstig in conflict mit de kark. Hij wönnen in de ban edaon en kreeg de leste tien jaor van zien leven huusarrest op-eleid deur Paus Urbanus VIII.
Op Copernicus' starfbedde kreeg hij 't eerste exemplaar van zien boek overhaandigd. Hij schrok dervan, waant hij zag dat de uutgever der 'n eigen veurwoord in-eschreven had, waorin stung dat 't heliocentrische wereldbeeld veural ezeen mos wörden as een wiskundig model en niet as de realiteit.
Copernicus sturf in 1543 in Frauenburg ('t tegenwoordige Frombork in Polen) in 't Ermlaand en wönnen in de kathedraol begraoven. Tegenwoordig is in de kathedraol en de biegebouwen 'n museum over Copernicus evestigd.
