Hiragana
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Hiragana (平仮名, beinþýtt sem „slétt kana“) er annað tveggja atkvæðatáknrófa í japönsku, en hitt er katakana. Þau, ólíkt kanji, lýsa atkvæðum frekar en hugtökum og eru því líkari hebresku, eþíópísku, ndjuká eða inuktitut heldur en öðrum austurlenskum ritkerfum.
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | ||||
| 304 | | ぁ | あ | ぃ | い | ぅ | う | ぇ | え | ぉ | お | か | が | き | ぎ | く | |||
| 305 | ぐ | け | げ | こ | ご | さ | ざ | し | じ | す | ず | せ | ぜ | そ | ぞ | た | |||
| 306 | だ | ち | ぢ | っ | つ | づ | て | で | と | ど | な | に | ぬ | ね | の | は | |||
| 307 | ば | ぱ | ひ | び | ぴ | ふ | ぶ | ぷ | へ | べ | ぺ | ほ | ぼ | ぽ | ま | み | |||
| 308 | む | め | も | ゃ | や | ゅ | ゆ | ょ | よ | ら | り | る | れ | ろ | ゎ | わ | |||
| 309 | ゐ | ゑ | を | ん | ゔ | ゕ | ゖ | | | ゙ | ゚ | ゛ | ゜ | ゝ | ゞ | ゟ | |||
| Hiragana tekur kóðapunkta U+3040 – U+309F í Unicode [1] | |||||||||||||||||||
Hiragana er notað fyrir:
- Japönsk orð sem eru ekki til kanji fyrir, t.d. málfræðilegar eindir á borð við kara (から) og endingar orða á borð við ~san (さん).
- Japönsk orð þar sem kanji rithátturinn er óþekktur ritaranum, ekki búist við því að lesendur skilji, eða of formlegt fyrir tilefnið.
- Beygingar sagnorða og lýsingarorða, t.d. orðið tabemashita (食べました, að borða, formlegt). Notuð svona eru hiraganain kölluð okurigana (送り仮名).
- Að gefa upp framburð kanji tákna til lesanda sem þekkja þau ef til vill ekki. Notuð á þennan máta eru þau kölluð furigana á japönsku, eða ruby á vesturlöndum.
Hiragana samanstendur af 50 grunntáknum og tveimur aðgreiningarmerkjum (diacritics), ° og ¨, sem gefa 25 tákn til viðbótar. Einnig eru til mörg atkvæði sem lýst eru með tveimur táknum, þ.e. atkvæðatákni sem dregur samhljóða inn í atkvæðið og svo ýmist ya (や), yu (ゆ), eða yo (よ). Þá er hefðin að það tákn sé skrifað smærra en hitt, til þess að fjarlægja allan vafa um réttan framburð, t.d. er kya (きゃ) skrifað „ki“ (き) og „ya“ (や).
[breyta] Ritkerfið
Táknin eru kölluð gojūon (五十音, bókstaflega „fimmtíu hljóð“, en af þeim eru eingöngu 45 í almennri notkun í dag), sem geta svo breyst á eftirfarandi vegu:
- dakuten (濁点) aðgreiningarmerki (゛) breytir órödduðum samhljóða í raddaðan samhljóða, t.d. k→g, t→d, s→z, og h→b.
- handakuten (半濁点) aðgreiningarmerki (゜) breytir h→p.
- Að bæta við smækkuðu ya, yu eða yo (ゃ, ゅ eða ょ) breytir framburði „i“ hljóðsins í atkvæðinu í mjúkt millihljóð.
- Smækkað tsu (っ) gefur til kynna framburðarstöðvun. Að öllu jöfnu kemur þetta eingöngu á undan samhljóðum sem eru frammældir eða tannmældir. Þetta er gefið upp í romaji með því að tvöfalda samhljóðann. Stundum kemur þetta á eftir síðasta sérhljóða orðs til þess að lýsa undrun.
Það eru til aðrar aðferðir til þess að lýsa hljóðum í hiragana, t.d. með notkun smækkaðra mynda hinna fimm stöku sérhljóða. Þetta er ekki almennt notað í formlegri skrift, en er stundum notað í katakana á tökuorðum til þess að lýsa betur upprunalegum framburði orðsins.
Það eru nokkur hiragana sem eru ekki í stöðluðu nútíma táknrófi. wi (ゐ) og we (ゑ) eru úreld. Vu (ゔ) er nútímalegt og borið fram bwu til þess að áætla „v“ hljóðið í erlendum tungumálum á borð við íslensku eða ensku. Það er mjög sjaldgæft samt vegna þess að tökuorð eru yfirleitt rituð í katakana.
Ef að tölvan þín hefur leturgerð sem styður Japanska stafi getur þú séð eftirfarandi töflu af hiragana ásamt Hepburn rómönskun þeirra. Úreld kana eru sýnd í rauðum lit.
| あ a | い i | う u | え e | お o | (ya) | (yu) | (yo) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| か ka | き ki | く ku | け ke | こ ko | きゃ kya | きゅ kyu | きょ kyo |
| さ sa | し shi | す su | せ se | そ so | しゃ sha | しゅ shu | しょ sho |
| た ta | ち chi | つ tsu | て te | と to | ちゃ cha | ちゅ chu | ちょ cho |
| な na | に ni | ぬ nu | ね ne | の no | にゃ nya | にゅ nyu | にょ nyo |
| は ha | ひ hi | ふ fu | へ he | ほ ho | ひゃ hya | ひゅ hyu | ひょ hyo |
| ま ma | み mi | む mu | め me | も mo | みゃ mya | みゅ myu | みょ myo |
| や ya | ゆ yu | よ yo | |||||
| ら ra | り ri | る ru | れ re | ろ ro | りゃ rya | りゅ ryu | りょ ryo |
| ワ wa | ゐ wi | ゑ we | を wo | ||||
| ん n | |||||||
| が ga | き gi | ぐ gu | げ ge | ご go | ぎゃ gya | ぎゅ gyu | ぎょ gyo |
| ざ za | じ ji | ず zu | ぜ ze | ぞ zo | じゃ ja | じゅ ju | じょ jo |
| だ da | ぢ ji | づ zu | で de | ど do | |||
| ば ba | び bi | ぶ bu | べ be | ぼ bo | びゃ bya | びゅ byu | びょ byo |
| ぱ pa | ぴ pi | ぷ pu | ぺ pe | ぽ po | ぴゃ pya | ぴゅ pyu | ぴょ pyo |
