Vlaidímír Léinín

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.

Ceannaire agus réabhlóidí Cumannach as an Rúis ab ea Vlaidímír Ílídts Léinín (Rúisis: Влади́мир Ильи́ч Ле́нин), nó Léinín de gnáth (22 Aibreán, 1870 – 21 Eanáir, 1924). Ceannaire an pháirtí Boilséiveach ab ea é, agus an chéad ceannaire Aontas na Sóivéadach tar éis Réabhlóid Dheireadh Fómhair i 1917.

[athraigh] Tús a shaoil

Vlaidímír Léinin

Saolaíodh Vlaidímír Ílídts Úliánov i Simbirsk, cathair in aice an abhainn Volga. D'athraigh sé a shloinne ó Úliánov (Rúisis: Улья́нов) go Léinín níos déanaí, ach níl aon eolas cinnte cén fá a roghnaigh sé an t-ainm Léinín . Is tuarim amháin é gur thóg sé an t-ainm ón abhainn Lena, ach níor thóg Léinín aon eolas cinnte faoi seo. Mac le Ilya Nikolaevich Ulyanov (1831 - 1886) ab ea é, oibrí státseirbhís a bhí i bhfabhar le daonlathas agus oideachas saor. Bhí máthair liobrálach ag Léinín, Maria Alexandrovna Blank (1835 - 1916). Bhí dúchas measctha ag Léinín; Ghearmáinach, Chailmíc agus Giúdach. Ba pháirt é don Eaglas Ceartchreideamh Rúiseach.

Mac léinn maith ab ea Léinín, agus bhí suim aige i Laidin agus Gréigis. Bhí dhá thubaiste i saol Léinín mar bhuachaill óg, agus bhí tionhar mór acu air. Ar dtús, fuair a athair bás i 1886. An bhliain ina dhiaidh, crochadh a dheartháir Alexander Ulyanov mar ghlac sé páirt i scéim chun Sár Alasdair III a mharú. D'athraigh na h-eachtrái seo saol Léinín, agus as seo amach bhí dearcadh réabhlóideach aige. Thosaigh sé ag déanamh staidéar ar obair Karl Marx agus Nikolai Chernyshevsky, agus thosaigh sé ag déanamh scéim le Marxism, agus é a úsáid chun réabhlóid rathúil a fháil. I 1887, d'fhág sé an mheánscoil agus chuaigh sé isteach i Ollscoil Kazan. Thosaigh sé ag glacadh páirt in agóide mic léinne, agus mar thoradh chuireadh é amach as an ollscoil i mí Nollaig 1887. Chuireadh amach é ar dheoraíocht, ach tháinig Léinín ar ais go Kazan i 1888, agus thosaigh sé ag buaileadh leis na grúpaí Marxach. I 1889, chuaigh Léinin chun chónaigh i Samara, agus i 1890 d'aistraigh sé Forógra an Páirtí Cumannach go Rúisis. Cé go raibh sé amach as Ollscoil Kazan, lean Léinín ar aghaidh ag staidéar dlí ina aonar. Fuair sé na grádaí is fearr sa rang, agus bhronnadh céim agus ceadúnas dlí air ón Ollscoil Cathair Pheadair i 1891.

[athraigh] An réabhlóidí

Thosaigh Léinín ag obair mar cabhróir do dhlíodór i Samara, agus ansin chuaigh sé go dtí Cathair Pheadair i 1893. Léigh sé Marx do dhaoine anseo, agus shocraigh sé crinnuithe leis na h-oibrithe. Thosaigh sé ag úsáid an t-tainm Léinín ag an am seo, agus ba cheannaire é den Daonlathaí Sóisialta Cathair Peadair. D'fhoilsigh Léinín a chéad obair, agus chuaigh sé ar a chéad turas thar lear i 1895 nuair a chuaigh sé go dtí An Eilvéis. Bhuail sé le Georgi Plekhanov, agus a ghrúpa "Emancipation of Labour". Chuaigh sé go dtí Beirlín agus Páras chomh maith. Nuair a fhill Léinín abhaile go Cathair Pheadair, bhunaigh sé an Conradh Gleic don Saoirse an Lucht Oibre. Sheol sé amach páipéir réabhlóideach, agus chuireadh é i bpríosún ar 7 Nollaig, 1895. Sheoladh é go dtí Shushenskoye i Siberia ar feadh trí bhliaina.

Léinín faoi ghlas i 1895.

Níor stad Léinín den obair i Siberia. D'fhoilsigh sé litríocht réabhlóideach i 1897, agus a obair mór Forbairt Caipitleachas san Rúis, i mí Aibreán 1899. I 1898, bhuail Léinín le Nadezhda Konstantinovna Krupskaya, agus phósadh iad i mí Iúil. I 1900, bhí a phianbhreith críochnaithe aige agus thaistil sé ar fud na Rúise agus Eorpa, mar shampla Zurich, Geneva, Munich, Prág, Vín agus Londain. San Ghearmáin, bhunaigh sé an nuachtán Iskra ("spréach") le cabhair ó Plekhanov i Munich. Páipéar réabhlóideach ab ea é, chun a theachtaireacht a scar amach. Bhí Léinín i bhfabhar le daonlathas sóisialta, in áit daonlathas polaitiúil, mar i daonlathas polaitiúil bíonn an chumhacht ag na daoine meánaicmeach, na daoine a cloígheann na h-oibrithe. D'fhoilsigh Léinín na smaointe seo i 1902 sa Cad Atá Le Déanamh.

Ag an am céanna, thosaigh Léinín ag eagrú na Boilséiveachaithe san Páirtí Daonlathach Sóisialta na h-Oibrithe. Cíallaíonn Boilséiveach "móramh", agus Meinséiveach "mionlach". Rugadh na téarmaí nua ag an Dara Comhdháil Páirtí i 1903, nuair a rinneadh vótáil ar treo an pháirtí as seo amach. Go bunúsach, thacaigh na Boilséiveachaithe an lámh láidir a úsáid agus bhí na Meinséiveachaithe i gcoinne. Bhuaigh Léinín agus na Boilséiveachaithe, ach chaill sé roinnt tacaíocht agus d´fhág sé Iskra ar 1 Samhain. Chuir sé bun ar nuachtán nua ina áit, Vperyod! (Ar aghaidh!) i Geneva i 1905. Chuaigh Léinín go dtí An Fhionlainn i 1907, mar bhí imní air nach raibh sé sábháilte san Rúis. Lean sé ar aghaidh ag scríobh i gcónaí, d’fhoilsíodh Materialism and Empirio-Criticism i Moscó i 1908. Chuaigh sé go dtí An Eilvéis arís, agus go dtí An Fhrainc. I 1912, chuaigh sé go dtí Krakow chun obair leis an páipéar Boilséiveach Pravda (Fírinne). Bhunaíodh páirtí nua Boilséiveach i bPrague. Chuireadh cosc ar Pravda san Rúis i gceann tamall.

Mar gheall ar an réabhlóid san Rúis i 1905 agus 1906, d’aontaigh an Sár parlaimint a bhunaigh san Rúis. Ní raibh a lán cumhacht ag an parlaimint nua, ach bhí Léinín ábalta é a úsáid chun a smaointe a scar amach. Bhí crinniú acu i Cracow i 1914 chun scéim a chruthaigh, ach scaoil amach An Chéad Chogadh Domhanda agus chuir na h-Ostaraigh Léinín i bpríosún. Bhí Léinín ábalta dul ar ais go dtí An Eilvéis, an t-aon tír amháin a bhí neodrach. Thosaigh sé ag scríobh arís, agus d’iarr sé ar na Boilséiveachaithe fanacht amach as an chogadh, mar plota caipitlíoch ab ea é chun na margaidh a rialaigh. Mar thoradh, dhiúltaigh gach Boilséiveach san Rúis an cogadh a thacaigh. Ghlac Léinín páirt den fhrith-chogadh comhdháil i Zimmerwald i 1915.

[athraigh] An réabhlóid

Thosaigh an chéad céim den réabhlóid, Réabhlóid na Feabhra i 1917, nuair a bhí éirí amach i gCathair Pheadair. Thug Sár Nicholas II a chumhacht suas, agus tháinig an Rialtas Sealadach isteach ina áit, le Alexander Kerensky mar cheannaire. Cháin Léinín an rialtas liobrálach nua i Pravda ar 16 Aibreán, agus dúirt sé go ba cheart réabhlóid sósíalach a eagrú. Fuair sé cabhair ó rialtas na Gearmáine, a bhí ag troid i gcoinne an Rúis sa chogadh. Thóg siad é agus a bhean ar ais san Rúis faoi rún. Shroich sé Cathair Pheadair ar 16 Aibreán, agus bhí slua mór tacaíthe ag fanacht leis ag an Stáisíun Traenach na Fionnlainne sa chathair. Chuaigh Léinín go díreach go dtí Cathair Pheadair agus ghlac sé páirt den chéad éirí amach i mí Iúil. Theip an t-eírí amach, agus bhí ar Léinín éalaigh go dtí an Fhionnlann arís. Ach bhí a lán tacaíocht aige fós san Rúis, agus tháinig Léinín ar ais go dtí Cathair Pheadair i mí Deireadh Fómhair agus thosaigh an Réabhlóid Dheireadh Fómhair. Bhuaigh na Boilséiveachaithe, agus scriosadh an Rialtas Sealadach ar 7 Samhain, 1917. Bhunaigh sé rialtas na h-oibrithe ar 8 Samhain, agus bhronnadh an teideal Chairman of the Committee of People's Commissars ar Léinin.

[athraigh] Léinín i gcumhacht

Bhailigh Léinín na grúpaí reábhlóideach go léir le chéile, chun an Páirtí Cumannach a chruthú. Thosaigh sé ag eagrú eacnamaíocht an Rúis ar smaointe Marx, agus shínigh sé an Conradh Brest-Litovsk chun deireadh a chur leis an gcogadh. I mí Lúnasa 1918, thóg sé an t-ordú chun Sár Nioclás II agus a chlann ar fad a chuir chun báis, mar bhí tacaíocht acu ó na Bánaigh (Meinséiveachaithe) fós. Ar 30 Lúnasa, rinne Fanya Kaplan ón Páirtí Réabhlóideach Sósialach iarracht Léinin a mharaigh, ach tháinig Léinín slán as. Mar thoradh, thosaigh Léinín An Sceimhle Dearg, agus bhailíodh gach duine ab ea “namhaid an stát” agus sheolfadh iad go bpríosún.

[athraigh] Cogadh cathartha na Rúise

Bhí na Bánaigh fós i gcoinne Léinín, agus bhí a lan tacaíocht acu. Bhí air Léinín an Airm Dearg a eagrú, agus briseadh amach an cogadh cathartha i 1917. Bhí tionchar dona ag an chogadh ar an eacnamaíocht agus bhí gorta i gceann tamall. Mar thoradh, bhunaigh Léinin an Scéim Eacnamaíochta Nua, scéim a bhí beagnach caipitlíoch. I mí Bealtaine 1922, bhí stróc ag Léinín, agus d’fhágadh roinnt beagnach pairilis air.

[athraigh] Léinín agus Stailín

Léinín agus Stailín le chéile i 1919.

Ag an am céanna, bhí cumhacht Ióisiaf Stailín ag fás freisin. Thacaigh Stailín Léinín ar dtús, agus bhí Léinín sásta le obair Stailín i rith an chogaidh chathartha. Ach i gceann tamaill, chonaic Léinín gurb duine contúirteach é Stailín, agus rinne sé iarracht é a chur as an rialtas.

[athraigh] Bás

Lean Léinín ar aghaidh ag obair agus ag scríobh do dtí an deireadh. Bhí stróc aige arís i mí Nollaig 1922, agus bhí air éirí as pholataíocht. I mí Márta 1923, bhí stróc nua aige, bhí air fanacht sa leaba agus ní raibh sé ábalta caint. Fuair sé bás ar 21 Eanáir, 1924. Tá corp Léinín le feiceáil fós san Másailéam Léinin, Moscó.