عهدنامه گلستان
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
معاهده گلستان در سال ۱۸۱۳ (میلادی) بین ایران و روسیه امضا شد.
هم زمان با فعاليت های گاردان انگليسی برای تقويت قوای نظامی ايران، به دنبال قتل تسی تسیانف، (Tsitsianof) فرماندهی سپاه روسیه به عهده گوداوویچ (Goudawitch) افتاد.
گوداوویچ در سال ۱۲۲۳ ه. ق به صورت ناغافل به ایروان حمله برد. اما شکت خورد و برگشت. عباس میرزا برای تنبیه سپاه روسیه از تبریز به نخجوان رهسپار شد و طی چند نبرد در اطراف شهر ایروان و دریاچه گوگچه سپاهیان روس را مغلوب کرد.
در سال ۱۲۲۵ه .ق. حسین خان قاجار حاکم ایروان علیه روسها شورش کرد و جمع زیادی از روسها را به اسیری گرفت و عازم تهران کرد. این روزها (۱۲۲۶- ۱۲۲۵ه .ق) مقارن با خروج گاردان از ایران و ورود هیات نظامی انگلیسی به ایران است.
در این زمان روسها خواستار صلح با ایران شدند با اين شرط که سرزمين های متصرفه در تصرف آنها باقی بماند و نیز ایران به آنها اجازه عبور از داخل کشور برای حمله به عثمانی را بدهد. دولت قاجاری ایران این تقاضا را نپذیرفت.
پس از ورود سرگور اوزلی به علت رابطه دوستی که میان انگلیس و روسیه ایجاد شده بود در پی آن شد که بین ایران و روسیه، صلح برقرار کند و خواستار آن بود که افسران انگلیسی که در سپاه ایران بودند از جنگ با روسیه دست بردارند.
جنگ به اصرار عباس میرزا ادامه یافت و سپاه ایران در محل اصلاندوز کنار رود ارس مقیم شدند. در این هنگام روسها غافلگیرانه به اردوی ایران حمله کردند. اگرچه سپاه ایران مقاومت زیادی نشان دادند اما به علت اختلافاتی که بین سپاه ایران پیش آمد، نیروهای ایرانی مجبور به عقب نشینی به سمت تبریز شدند.
يکی از عللی که موجب شکست قوای ايران شد اين است که همواره دولت قاجار به يک دولت بيگانه اعتماد و دل می بست و انتظار داشت آن دولت از سرزمين ايران حفاظت و مراقت بکند. گاهی به فرانسه اعتماد ميکردند گاهی به انگليس و زمانی هم به روسيه. چون عباس ميرزا در گذشته فتوحاتی کرده بود که انگليس منافع خود را در خطر می ديد انگليسی ها در صدد بودند که به نحوی جلوی طولانی شدن جنگ های روسيه و ايران را بگيرند.
بهمين دليل با نيرنگ های گوناگون ضمن تهييج ايلات ايرانی آنها را به شورش واداشتند، از سوی ديگر اسرار داشتند که ايران و روس قرارداد صلح با روسيه را امضا کند.
فرمانده سپاه روسیه پس از فتح اصلاندوز، آذربایجان را از هر دو طرف مورد تهدید قرار داد. در این زمان ترکمانان خراسان نيز سر به شورش گذاشتند. در این میان شاه ایران که درصدد آماده کردن سپاهی برای سرکوب نیروهای روسی بود به علت اوضاع نا آرام در چند جبهه تقاضای صلح کرد. انگليس ها از يک سو با ايران قرار داد داشتند که در مواقع خطر سرباز های انگليسی در لباس ايرانی با دشمن بجنگد. ولی پس از ورود سرگور اوزلی و رابطه دوستی که با روس ها بوجود آورده بود و قراری که با روسها بسته بود سربازان خود را از جبهه ها فراخواند و ضعف قوای نظامی ايران، شورش های محلی و نا بسامانی در آذوقه و مهمات فتحعلی شاه قاجار را مجبور به صلح با روس ها کرد.
ميرزا ابوالحسن ايلچی به عنوان نماينده و سرگور اوزلی نيز به عنوان واسطه از تهران عازم روسيه شدند. دولت روسيه نيز چون در اين زمان سخت گرفتار درگيری و کشمکش با ناپلئون بناپارت بود از رسيدن سفير روسيه و تقاضای صلح استقبال کرد. قرارداد صلح در قريه گلستان از محال قره باغ منعقد شد. اين عهدنامه به وساطت و شفاعت (ناظر وفضول) سرگور اوزلی، نماينده روس رديشچوف (رديشخوف) در مقام فرماندهی نيرو های گرجستان و نماينده تهران ميرزا ابوالحسن خان ايلچی به تاريخ ۲۹ شوال (۱۲۲۸ه .ق) در يازده فصل و يک مقدمه امضا شد.
عهدنامه گلستان يکی از شوم ترين معاهداتی است که در تاريخ ايران به امضا رسيده و اولين عهدنامه شومی است که اوليای ايران از شدت بی خبری با يک دولت اروپايی بسته اند. اين عهدنامه سبب شد با وجود اين که روس ها در بدترين شرايط جنگی با فرانسه بودند، نه تنها از گرفتاری های ايران آسوده شده بلکه سرزمين های جديدی به متصرفات خود اضافه کنند. عهدنامه گلستان سبب شد برای اولين بار مرزهای طبيعی ايران تغيير کند و بسياری از نواحی شمال رود ارس از دست ايران خارج شود .
از جمله مناطقی که از ايران جدا شد عبارتند از: محال قره باغ، گنجه، خانات موشکی، شيروان، قبه، دربند، باکو، هرجا از ولايات طالش را که بالفعل در تصرف روسيه بود، و تمامی داغستان و گرجستان به روسيه منتقل شد.
[ویرایش] جستارهای وابسته
جنگ های ايران و روسيه در دوره قاجار
