عروض
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
عَروض
فهرست مندرجات |
[ویرایش] تعریف
فن سنجيدن شعر و شناختن وزن‌ها و بحرهای كلام منظوم با افاعيل عروضی و پيدا كردن اوزان اشعار بر پايهٔ آن افاعيل است .
- به جزو آخر از مصراع اول هر بیت شعر هم گفته می‌شود.
[ویرایش] تاریخچه
خلیل بن احمد فراهیدی برای نخستین بار وزن کمی را که قرن‌ها پیش از او در زبان‌های سانسکریت و هندواروپایی تدوین شده بود بر زبان عربی منطبق کرد. قواعد او برای زبان عربی بسیار خوب است اما شمس قیس عینا بر اساس قواعد عربی بدون توجه به مسایل خاص زبان فارسی اقدام به تهیه قواعد عروض فارسی کرد و حتا نام بحرها و وزن‌های مختلف نظم فارسی را تغییر نداد و از همان نام‌های عربی استفاده کرد. خواجه نصیر توسی هم هر چند در معیارالاشعار سعی کرد بخش‌هایی را که نمی‌شود بر فارسی منطبق یا تحمیل کرد نشان دهد اما برخورد مستقل و جدیدی برای تدوین قواعد وزن‌شناسی فارسی انجام نداد.
[ویرایش] معاصران
از زمان شمس قیس , تا کنون تلاش‌های زیادی برای تدوین عروض نظم‌های فارسی صورت گرفته است اما تماما در جهت حک و اصلاح و یا ترجمه و فارسی‌سازی اصطلاحات به کار رفته است و تلاشی برای یافتن راه دیگری که انتطباق بیشتری با ویژگی‌های زبان فارسی ـکه از خانوادهٔ زبان‌های هندواروپایی است و هیچ نسبتی با زبان عربی که از خانوادهٔ زبان‌های سامی است نداردـ داشته باشد صورت نگرفته است. چند وزن‌شناس معاصر تلاش‌هایی در این زمینه انجام داده اند.
[ویرایش] روش خانلری
خانلری در کتاب وزن شعر فارسی با روش نویی به نام‌گذاری عناصر وزن نظم فارسی پرداخته است. او پیشنهاد می‌کند به‌جای بیست‌وچهار «جزو» یا «رکن» عروضی ده پایه به کار رود. این ده پایه عبارتند از: نوا، چامه، آوا، همه، خشاوا، بنوا، نیکاوا، خشنوا، ترانه، زمزمه
[ویرایش] روش فرزاد
مسعود فرزاد در فصل چهارم کتاب Persian Poetic Metres(۱۹۶۷) و در کتاب دیگری به نام مبنای ریاضی عروض فارسی با بررسی تعداد هجاهای ارکان عروضی به جداول مختلفی را طراحی می‌کند. در این جداول رکن‌های یک هجایی تا شش هجایی آمده است.
[ویرایش] روش حمیدی
حمیدی شیرازی با نقد شمس قیس تلاش می‌کند روش تازه‌یی در وزن‌شناسی نظم فارسی ابداع کند که البته پا فراتر نمی‌نهد. او تصور می‌کرد چهار بحر جدید کشف کرده است و نام آن‌ها را کبیر و صغیر و اخرس و بدیل نهاده بود اما منتقدین بعدی نشان دادند که این وزن‌ها جدید نیست و در گذشته هم به کار می‌رفته است.[1]
[ویرایش] روش ساتن
ال‌ول ساتن، استاد زبان فارسی در دانشگاه ادینبوری اسکاتلند روش ساده و بدیعی را در نام‌گذاری وزن‌های نظم فارسی ابداع کرد. او هر کدام از ۱۴ رشتهٔ وزن فارسی را به صورت «نوار بی‌انتها»یی از هجاهای کوتاه و بلند نمایش می‌دهد و آن‌ها را به دو گروه «منظم» و «نامنظم» تقسیم می‌کند، و به هر رشته شماره‌یی می‌دهد، هجاهای هر کدام را هم شماره‌گذاری می‌کند. سپس می‌گوید با شروع کردن از هر کدام از هجاهای این رشته‌ها یکی از وزن‌های عروضی به دست می‌آید.
[ویرایش] روش کابلی
ایرج کابلی در کتاب وزن‌شناسی و عروض که در سال ۱۳۷۶ منتشر شده است با نقد شمس قیس و عروض سنتی و بررسی و نقد معاصران روش تازه‌یی را ابداع می‌کند. در این روش وزن‌های فارسی با شماره‌گذاری بیان می‌شوند و نحوهٔ شناسایی وزن‌ها هم بسیار ساده است. برای نمونه این شعر سیمین بهبهانی:
| دوباره می‌سازم‌ات وطن! | اگر چه با خشت جان خویش. | |
| ستون به سقف تو می‌زنم | اگر چه با استخوان خویش |
در عروض سنتی و شمس قیسی این‌گونه نامیده می‌شود: مضارع مسدس مقبوض مکفوف ابتر محذوف یا مجتث مسدس مخبون مکفوف مرفوع‌احد.
در روش کابلی نوشته می‌شود: ۵:۳،۱،۹ و خوانده می‌شود: رشتهٔ ۹ بندی اول‌آغاز از سومین ۵بندی‌ها
[ویرایش] پانویس
- ^ ، ایرج کابلی ۱۰۳
[ویرایش] منابع
- معین، محمد. «جلد دوم، حرف ع». فرهنگ فارسی. چاپ ششم، تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۳.
- کابلی، ایرج. «عروض». وزن‌شناسی و عروض. تهران: انتشارات آگه، ۱۳۷۶، xـ۰۵۵ـ۴۱۶ـ۹۶۴ISBN
