Empedokles

Wikipedia(e)tik

Empedokles

Empedokles (grekoz: Εμπεδοκλής) (K. a. 490 - K. a. 430), filosofo grekoa.

[aldatu] Biografia

[aldatu] Filosofia-sistema

Enpedokles pentsatzen zuen okerra handia elementu bakar bat zegoela zen. Horrela izango balitz, arrazoiak esaten duenaren eta «gure begiekin ikusten dugu»aren arteko ezberdintasuna garaiezina izango litzateke. Bistakoa da ura ezin daitekeela arrain edo tximeleta batean bihurtzea. Ura ezin daiteke aldatu. Urak ura izaten jarraitzen du betirako. Horrexegatik Parmenides arrazoi zeukan «ezer ez da aldatzen» esatearekin. Era berean, Enpedoklesek arrazoia ematen zion Heraklitori gure zentzumenak ematen diguten informazioetaz fidatu behar garelako. Sinistu behar dugu ikusten duguna, eta naturan etengabeko aldaketak ikusten ditugu.

Enpedokles esan zuen deuseztatu behar zena elementu bakar bat dagoelaren ideia zela. Ez ura ez airea ez dira gai, beraiek bakar-bakarrik, arrosondo edo tximeleta batean bihurtzeko, horrexegatik natura ezin dezake elementu bakar bat eduki. Beraren ustez natura lau elementu edo «sustrai» zituen. Lau sustrai horiek: lurra, airea, sua eta ura ziren. Naturako aldaketak gertatzen dira lau elementu horiek nahasten direlako eta berriz banatzen direlako, dena lurra, aire, sua eta urez osatuta dagoelako, baina proportzio ezberdinetan. Lore edo animalia bat hiltzen denean, lau elementuak berriz banatzen dira. Aldaketa hori begiekin ikus dezakegu. Baina lurra eta airea, sua eta ura aldatu gabe geratzen dira parte hartzen duten aldaketa guzti horiekin. Hau da, ez de egia «dena» aldatzen dela.

Errealitatean, ez dago ezer aldatzen dena. Gertatzen dena zera da, lau elementu ezberdin nahasten eta banatzen direla, gero berriz nahasteko. Pintore artistiko batek: kolore bakar bat ba du -adibidez gorria- ezin dezake zuhaitz berde bat margotu. Baina horia, gorria, urdina eta beltza baditu, milaka kolore izan ditzake. Enpedoklesek ez zen kasualitatez pentsatu naturako «sustraiak» lurra, airea, sua eta ura izatea. Bera baino lehenago, beste filosofo batzuk saiatu ziren oinarrizko elementua ura, airea edo sua izan behar zuela. Tales eta Anaximenesek esan zuten ura eta airea naturako elementu inportanteak zirela. Greziarrek ere bai pentsatzen zuten sua inportantea zela. Eguzkiaren inportantzia aztertzen zuten naturako bizidun guztiarentzat eta, giza eta animalien gorputzaren berotasuna ezagutzen zuten.

Agian Enpedoklesek ikusi zuen nola erretzen zen; gero gertatzen dena zerbait disolbatzen dela da. Entzuten dugu nola egurra kraskatzen duela, ura da. Zerbait ke bihurtzen da, airea da. Aire hori ikusten dugu. Zerbait geratzen da sua amaitzen denean, hautsa edo lurra da. Enpedoklesek esaten du naturako aldaketak lau sustraiak banatu eta batzen direnean gertatzen dela. Zergatik batzen dira elementuak bizitza berri bat sortzeko? Eta zergatik berriz disolbatzen da «nahasketa»?.

Enpedoklesek pentsatzen zuen bi indar egon behar zirela naturan eragina zutenak. «maitasuna» eta «gorrotoa» deitu zituen. Gauzak batzen dituena «maitasuna» da eta banatzen dituena «gorrotoa» da. Filosofoak desberdintzen du «elementua» eta «indarra»ren artean. Gainera, gaur egun zientziak naturako «elementu» eta «indarra»ren artean desberdintzen du. Zientzia modernoak esaten du naturako prozesu guztiak elementuen elkarrekintza eta zenbait naturako indarrak bezala azaldu daitekeela. Enpedoklesek ere aztertu zuen zer gertatzen den zerbait gure zentzumenekin ikusten dugunean.

Nola ikus dezake lore bat? Zer gertatzen da orduan?. Enpedoklesek pentsatzen zuen gure begiak lurra, aire, sua eta urez osatuta zeudela, naturako gauza guztiak bezala. Eta nire begian daukan «lurra» lurra dena ikusten du, «airea» airea dena, «sua» sua dena, eta «ura» ura dena. Begia elementu bat faltan izango balu ezingo genuke natura osotasunean ikusi.