Βασιλιάς Αρθούρος

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ο βασιλιάς Αρθούρος

O Αρθούρος, ο μυθικός βασιλιάς είναι ένα πρόσωπο αμφίβολης ιστορικής αυθεντικότητας, πάνω στο οποίο συγκεντρώνονται τα αρχετυπικά ιδανικά της βρετανικής μοναρχίας, που συμβολίζεται από την ένωση του λευκού και του κόκκινου τριαντάφυλλου. Είναι όμως εντελώς μυθικό πρόσωπο; Το 1998 στις 14 Ιουλίου ανακαλύφθηκε μια πινακίδα του 6ου αι. με λατινική επιγραφή που μας φέρνει πιο κοντά στη σύνδεση του θρυλικού βασιλιά με το κάστρο του Τίνταγκελ. Οι αρχαιολόγοι έφεραν στην επιφάνεια μια λίθινη επιγραφή που φέρει το όνομα Άρθνου σε ένα ανεμοδαρμένο κάστρο της νοτιοδυτικής Αγγλίας.

[Επεξεργασία] Η αρχαιολογική μαρτυρία

Ο Τζέφρεϊ Γουέινραϊτ (Geoffrey Wainwright), διευθύνων αρχαιολόγος του Αγγλική Πολιτιστική Κληρονομιά, μιας κυβερνητικής εταιρείας για την υποστήριξη και συντήρηση των αρχαιοτήτων, αποκάλεσε το τέχνημα «εύρημα ζωής». Αν και δεν υπάρχουν ακόμη στοιχεία που να συνδέουν το λίθο άμεσα με τον βασιλιά Αρθούρο, η επιγραφή είναι απόδειξη ότι το όνομα Αρθούρος υπήρξε και μάλιστα μνημονεύθηκε ακριβώς στην εποχή που έζησε σύμφωνα με τον θρύλο. Ο Γουέινραϊτ ισχυρίζεται πως «αποδεικνύεται για πρώτη φορά ότι το όνομα υπήρξε εκείνη την περίοδο και ότι ο λίθος άνηκε σε ένα άτομο υψηλής κοινωνικής θέσης». Πρόσθεσε ότι η ανακάλυψη «ενισχύει τον ισχυρό μύθο του Αρθούρου». Ευσεβείς πόθοι ενός αγγλοσάξονα αρχαιολόγου; Οι ανασκαφές που συνεχίζονται πιθανώς θα δείξουν.

Η πινακίδα με τη λατινική εκφορά του ονόματος Άρθνου

Η πινακίδα, 20 x 30 εκ. περίπου φέρει την επιγραφή «ARTOGNOV», τη λατινική εκφορά δηλαδή του βρετανικού ονόματος Άρθνου. Όμως, η πρώτη διασύνδεση του Αρθούρου και του Κάστρου του Τίνταγκελ έγινε από έναν Ουαλό συγγραφέα κατά τον 12ο αιώνα. Σύμφωνα με μια εκδοχή του μύθου –αυτή που ήδη αναφέραμε- ο Μέρλιν ο Μάγος, μεταμόρφωσε τον πατέρα του Αρθούρου για να μπει στο κάστρο του Τίνταγκελ και να αποπλανήσει τη νεαρή γυναίκα του δούκα, τη μητέρα του Αρθούρου. Σε μια άλλη εκδοχή ο Αρθούρος βρέθηκε σε μια σπηλιά δίπλα στην ακτή, κάτω από το κάστρο.

Σύμφωνα με τον Τζέφρεϊ Ας (Geoffrey Ashe) και τον Τόμας Τσαρλς-Έντουαρντς (Thomas Charles-Edwards) ο αρθουριανός μύθος όσες ιδιοτροπίες και αν εμφανίζει για τον ερευνητή, είναι ριζωμένος σε κάποιο γεγονός και -στο σημερινό στάδιο των ερευνών των ιστορικών- θα μπορούσε κανείς να μιλήσει δικαιολογημένα για έναν ιστορικό Αρθούρο, ακόμη και αν αυτός ήταν ο ρωμαίος έπαρχος Αρτόριος (Artorius). Αυτό που δεν μπορεί, ωστόσο, να γίνει είναι μια αποτίμηση του υποθετικού του έργου και η προσφορά του στην εθνική ολοκλήρωση των αγγλικών νησιών. Ο Τζον Ντέιβις (John Davies) στο έργο του Μια Ιστορία της Ουαλίας θεωρεί ότι ακόμα και αν ορισμένοι ιστορικοί πιστεύουν πως ο Αρθούρος δεν είναι ιστορική μορφή, είναι λογικό πλέον να θεωρεί κανείς αποδεδειγμένα ότι υπήρξε κάποιος Αρθούρος ηγέτης των Βρετόνων, ίσως ως Dux Britanniarum, των προηγούμενων αιώνων. Είναι επίσης αποδεδειγμένο ιστορικά ότι κέρδισε μια σημαντική μάχη το 496 και ότι σκοτώθηκε ή εξαφανίστηκε το 515 μετά τη μάχη του Κάμλαν.

[Επεξεργασία] Η ιστορική διαμάχη

Άλλοι ιστορικοί, όπως ο Πήτερ Μπέρεφορντ Έλις (Peter Beresford Ellis) και ο Ντέιβιντ Ντάμβιλ (David Dumville) στο Ιστορίες και Ψευδοϊστορίες (Histories and Pseudo-histories), επιμένουν ότι δεν υπάρχει ιστορική μαρτυρία για τον Αρθούρο -ο πρώτος- και ότι πρέπει να διαγραφεί από τη βρετανική ιστορία ο δεύτερος, ακόμη και από τα βιβλία. Παρόλο που μια τέτοια άποψη είναι τουλάχιστον ακραία, η αλήθεια είναι ότι πολύ λίγα γνωρίζουμε είτε για τον Αμβρόσιο Αουρελιανό είτε για τον Αρθούρο, στον οποίο πέρασε η βασιλεία. Ο μεν Αμβρόσιος εμφανίζεται στις σελίδες του Περί της Παρακμής της Βρετανίας, (De Excidio Britanniae) (περ. 540 μ.Χ ) του Γκίλντας, αλλά ο Αρθούρος όχι. Επιπλέον, η προσωπικότητα και οι δραστηριότητες του Αρθούρου επικαλύπτονται από τις φανταστικές εικόνες των μεσαιωνικών ειδύλλιων. Στο βαθμό, όμως, που ο μεσαιωνικός μύθος μπορεί να λειτουργήσει ως πρωτοϊστορία, ο νικητής του όρους Μπάντον δεν μπορεί να είναι παρά ιστορική προσωπικότητα και πιθανώς διαδέχθηκε τον Αμβρόσιο στην αρχηγία των στρατευμάτων. Στην ιστορία των Βρετόνων αναφέρεται ως dux bellorum στο Ιστορία των Βρετόνων (Historia Brittonum), γεγονός που υπονοεί άμεση σχέση με τους ρωμαϊκούς στρατιωτικούς τίτλους, και ίσως υποδεικνύει κάποιο είδος ενοποιημένης στρατιωτικής συμπεριφοράς ανάμεσα σε αρκετά ελάσσονα βασίλεια.

[Επεξεργασία] Η δυναμική του μύθου

«Λέγει ο Μέρλιν πως ‘στη Βρετανία θα καταφθάσει ο Μέγας Λύκος απ’ το Γουάιτ Λάουντε. Δώδεκα κοφτερά δόντια θε να ‘χει, έξι κάτω κι έξι επάνω. Τόσο διαπεραστική θε να ΄ναι η ματιά του, που πέρα απ’ το Γουάιτ Λάουντε θα κυνηγήσει τη Λεοπάρδαλη, τόσο μεγάλη θα ‘ναι η ανδρεία και η δύναμή του’. Γνωρίζουμε πια πως όλα αυτά ο Μέρλιν τα ‘πε για τον Φούλκε τον γιο του Βάριν, γιατί όλοι θα έπρεπε να έχετε καταλάβει πια πως στον καιρό του Βασιλιά Αρθούρου ονομαζόταν Γουάιτ Λάουντε αυτό που σήμερα ονομάζεται Γουάιτ Τάουν. Σ’ αυτόν τον τόπο υπήρχε το παρεκκλήσι του Σεντ Όστιν, όπου ο Καχούζ, ο γιος της Υβέιν ονειρεύτηκε πως μετέφερε το κηροπήγιο κι ότι συνάντησε εκείνον που τον τραυμάτισε με το μαχαίρι στο πλευρό. Ούρλιαξε τόσο δυνατά στο όνειρο, που σηκώθηκε από τον ύπνο του ο βασιλιάς Αρθούρος. Σαν ξύπνησε ο Καχούζ έβαλε το χέρι στο πλευρό του κι εκεί βρήκε το μαχαίρι που τον τρύπησε. Αυτό μας διηγείται το Γκράαλ, το Βιβλίο του Ιερού Σκεύους. Εκεί ο βασιλιάς Αρθούρος ανέκτησε τη δύναμη και την ανδρεία του, σαν έχασε την ιπποσύνη και την αρετή του. Από αυτή τη χώρα πρόβαλε ο λύκος, όπως είπε ο Μέρλιν ο Σοφός, και τα δώδεκα κοφτερά του δόντια γνωρίσαμε απ’ την ασπίδα του».

Έτσι αναφέρεται στο Η ιστορία του Φουλκ Φιτζ-Βάριν (L'histoire de Foulkes Fitz-Warin), (στο MS. Reg. 12. c. XII., ανατ. Paris, 1840) ο βασιλιάς Αρθούρος, η κεντρική φυσιογνωμία ενός θρύλου που στοίχειωσε ως αρχετυπικός μυθικός πυρήνας την ένωση των μικρών βασιλείων για τη δημιουργία ενός ενιαίου βρετανικού κράτους και το πέρασμα του Χριστιανισμού στις ομιχλώδεις ακτές των αγγλικών νήσων. Η Τράπεζα του Κάμελοτ, το Γκράαλ, ο Ιωσήφ της Αριμαθείας, ο Μέρλιν, οι Περιπέτειες των Ιπποτών, η Αναζήτηση του Δισκοπότηρου είναι επιμέρους αρχετυπικές εικόνες -όπως θα έλεγε ο Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ- σε έναν ενιαίο μύθο που διακρίνεται για τις ιστορικές του βάσεις. Ο θρύλος ανακατεύεται με την ιστορία για να υπηρετήσει τα εθνικά συμφέροντα της ένωσης των Σαξόνων και των Βρετόνων -του λευκού και του κόκκινου δράκοντα ή του λευκού και του κόκκινου ρόδου- και της επικράτησης του Χριστιανισμού στις βόρειες ακτές της ευρωπαϊκής ηπείρου. Πρόκειται για ένα μαγικο-θρησκευτικό πλέγμα σύμφυτο στη δημιουργία εθνικών μύθων και αρκετά ισχυρό ώστε να επηρεάζει ακόμη και σήμερα τη φαντασία και το ενδιαφέρον των επιγόνων της αγγλοσαξωνικής παράδοσης και όχι μόνον.

Ο Αρθούρος, απ' ό,τι φαίνεται, ήταν ένας ήρωας, που όχι μόνο προσωποποίησε το συλλογικό όνειρο της ενοποιημένης Βρετανίας αλλά αιτιολόγησε και το πέρασμα του Χριστιανισμού -ενός ιδιαίτερου Χριστιανισμού, όμως, που άντλησε τη γραμμή διαδοχής του απευθείας από τη Μαρία τη Μαγδαληνή και τον Ιωάννη τον Βαπτιστή- στα βρετανικά νησιά. Το ενδιαφέρον είναι ότι η μετάβαση από τον παγανισμό στη χριστιανική θρησκεία στα βρετανικά νησιά έγινε πιθανώς με τον πλέον παράδοξο τρόπο από οποιοδήποτε άλλο τόπο στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Στην πραγματικότητα ο Χριστιανισμός και ο παγανισμός συνυπήρξαν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και έδωσαν ένα ιδιαίτερο τόνο ανεξιθρησκείας, ζωντανό ακόμη και σήμερα στις παραδόσεις και τους εορτασμούς της αγγλικανικής εκκλησίας.

Στην πραγματικότητα ο βασιλιάς Αρθούρος ήταν ο απαιτούμενος βρετανός ήρωας, ο λαμπρός ηγέτης στις παρυφές της ιστορίας, που αγνοήθηκε από τους ουαλλούς μελετητές μερικούς αιώνες αργότερα, όταν το πλαίσιο στο οποίο έγραψε ο Γκίλντας ήταν πράγματι «Σκοτεινή Εποχή». Ως ιστορική μορφή είναι αδικαιολόγητη και αναχρονιστική, όσο αδικαιολόγητα είναι και τα μπερδεμένα στοιχεία που παραθέτει για την εποχή με την οποία ασχολείται. Από όλα αυτά το μόνο που μπορεί να συνάγει κανείς με ασφάλεια είναι η ανάγκη δημιουργίας ενός εθνικού ήρωα που να αιτιολογεί τις κοινωνικές και ιστορικές αλλαγές της περιόδου στα μάτια ενός ύστερου χρονικογράφου. Μόνο ένας ρομαντικός μυθιστοριογράφος θα έψαχνε λοιπόν τον αληθινό Αρθούρο. Όμως οι παραδόσεις -και είναι πολλές για να τις αγνοήσει κανείς- επιμένουν ότι ήταν αληθινό πρόσωπο αλλά ποτέ δεν τον αποκαλούν βασιλιά. Τον παρουσιάζουν όμως ως επιτυχημένο στρατηγό και τούτη η εικόνα είναι πιθανώς πλησιέστερη στην αλήθεια. Οι ίδιες παραδόσεις αναφέρουν ότι κέρδισε μάχες σε τόπους που κατονομάζουν, σε τόπους που υπήρξαν. Καμία από αυτές τις παραδόσεις δεν ηχεί σαν μύθος.