Αρχαία αγγλική γλώσσα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Englisc Αρχαία Αγγλική/Αγγλοσαξονική
Ομιλείται σε:	τμήματα της σύγχρονης Αγγλίας Νότια Σκωτία
Εξαφάνιση:	Μετεξέλιξη σε Μέση Αγγλική κατά τον 12ο αι.
Ταξινόμηση:	Ινδοευρωπαϊκή Γερμανικές Δυτικές Γερμανικές Αγγλοφριζικές Αγγλικές Αγγλοσαξωνική Αρχαία Αγγλική/Αγγλοσαξονική
Κώδικες γλώσσας
ISO 639-1	-
ISO 639-2/B	ang
ISO 639-3	ang
SIL	-
Χάρτης της εδαφικής επέκτασης των αρχαίων νορβηγικών και παραπλήσιων γλωσσών στις αρχές του 10ου αιώνα. Με κόκκινο σημειώνονται οι περιοχές όπου ομιλείτο η αρχαία δυτική νορβηγική διάλεκτος· με πορτοκαλί σημειώνονται οι περιοχές όπου ομιλείτο η αρχαία ανατολική νορβηγική διάλεκτος. Στη ροζ περιοχή ομιλούντο τα αρχαία γκοτλανδικά και στην πράσινη περιοχή ομιλούντο άλλες γερμανικές γλώσσες με τις οποίες υπήρχε ακόμη δυνατότητα μερικής αλληλοκατανόησης με τους ομιλητές των αρχαίων νορβηγικών.

Η Αγγλοσαξονική γλώσσα (ή Αρχαία αγγλική γλώσσα) είναι η πρώιμη μορφή της Αγγλικής που ομιλείτο σε μέρη της σημερινής Αγγλίας και νότιας Σκωτίας από τον 5ο αιώνα ως τον 12ο αιώνα. Είναι μία από τις δυτικές γερμανικές γλώσσες και συνεπώς μοιάζει με την αρχαία φριζική και την αρχαία σαξονική. Συγγενεύει επίσης με την αρχαία νορβηγική (και, κατ' επέκταση, με τη σύγχρονη ισλανδική).

Η αγγλοσαξονική δεν ήταν μια στατική γλώσσα, καθώς ομιλείτο για περίπου 700 χρόνια – από την εποχή των μεταναστεύσεων των Αγγλοσαξόνων που δημιούργησαν την Αγγλία τον 5ο αιώνα μέχρι την περίοδο κατάκτησης της Αγγλίας από τους Νορμανδούς το 1066, μετά από την οποία η γλώσσα υπέστη ριζικές αλλαγές. Κατά τη διάρκεια αυτής της πρώιμης περιόδου αφομοίωσε μερικά χαρακτηριστικά των γλωσσών με τις οποίες ήρθε σε επαφή, όπως τα κελτικά και τις δύο διαλέκτους των αρχαίων νορβηγικών μετά την εισβολή των Βίκιγκ, που κατέλαβαν τη βόρεια και ανατολική Αγγλία.

[Επεξεργασία] Γερμανική προέλευση

Η πιο σημαντική δύναμη που ουσιαστικά διαμόρφωσε την αγγλοσαξονική γλώσσα ήταν οι γερμανικές της καταβολές που γίνονται εμφανείς στο λεξιλόγιο, στη συντακτική δομή και στη γραμματική της. Μερικά από τα χαρακτηριστικά της διέκριναν αποκλειστικά την οικογένεια των δυτικών γερμανικών γλωσσών, στην οποία ανήκει η αγγλοσαξονική, ενώ άλλα χαρακτηριστικά της τα κληρονόμησε από την πρωτογερμανική γλώσσα από την οποία θεωρείται ότι κατάγονται όλες οι γερμανικές γλώσσες.

Αν και πολλοί από αυτούς τους δεσμούς της αγγλοσαξονικής με τις άλλες γερμανικές γλώσσες έχουν εν τω μεταξύ επισκιαστεί από μετέπειτα γλωσσολογικές επιρροές, ιδίως των Νορμανδικών Γαλλικών, πολλοί ακόμη είναι εμφανείς στα σύγχρονα αγγλικά. Συγκρίνετε τη σύγχρονη αγγλική φράση Good day με την αγγλοσαξονική Gōdne dæg, τη σύγχρονη ολλανδική Goedendag, ή τη σύγχρονη γερμανική Guten Tag. Σήμερα, η φριζική, μια γλώσσα που ομιλείται από μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους στη βόρεια Ολλανδία και στη βόρεια Γερμανία, είναι η ευρωπαϊκή γλώσσα που συγγενεύει στενότερα με τα αγγλοσαξονικά.

Όπως και οι άλλες δυτικές γερμανικές γλώσσες εκείνης της εποχής, τα αγγλοσαξονικά ήταν μια πλήρως κλιτή γλώσσα με πέντε γραμματικές πτώσεις, δυϊκό αριθμό για να περιγράφει ομάδες δύο αντικειμένων, και, φυσικά, ενικό και πληθυντικό αριθμό. Επίσης, όλα τα ουσιαστικά είχαν γραμματικό γένος, ακόμη και αυτά που αναφέρονταν σε άψυχα αντικείμενα: π.χ. sēo sunne (ο ήλιος) ήταν θηλυκό, ενώ se mōna (το φεγγάρι) ήταν αρσενικό.

[Επεξεργασία] Λατινικές επιρροές

Ένα μεγαλό ποσοστό εγγράμματων αγγλοσαξόνων (μοναχοί, κληρικοί κ.λπ.) γνώριζαν λατινικά, που ήταν τότε η διεθνής γλώσσα της Ευρώπης. Μερικές φορές είναι δυνατόν να προσδιορίσουμε χρονικά πότε τα αγγλοσαξονικά δανείστηκαν κάποια λατινική λέξη μελετώντας τις γλωσσολογικές μεταλάξεις που έχει υποστεί. Υπήρξαν τουλάχιστον τρεις σημαντικές περίοδοι επιρροής της λατινικής γλώσσας. Η πρώτη περίοδος αφορά στην εποχή που οι αρχαίοι Σάξονες κατοικούσαν ακόμη στην ηπειρωτική Ευρώπη. Η δεύτερη περίοδος ξεκίνησε όταν οι Αγγλοσάξονες έγιναν Χριστιανοί και λατινόφωνοι ιερείς κατέκλησαν τα βασίλειά τους. Η τρίτη περίοδος, κατά την οποία η αγγλοσαξονική γλώσσα δανείστηκε το μεγαλύτερο αριθμό λέξεων λατινικής καταγωγής, ξεκίνησε αμέσως μετά την κατάκτηση της Αγγλίας από τους Νορμανδούς το 1066, οπότε υιοθετήθηκε ένας τεράστιος αριθμός νορμανδογαλλικών λέξεων. Οι περισσότερες από αυτές τις λέξεις προέρχονται από την κλασική λατινική, αν και ένας ικανός αριθμός νορβηγικών λέξεων εισήχθη στη γλώσσα ή, μάλλον, επανεισήχθη με νορμανδική μορφή. Η κατάκτηση της Αγγλίας από τους Νορμανδούς σηματοδοτεί το τέλος της αγγλοσαξονικής γλώσσας και την έλευση των μεσαιωνικών αγγλικών.

Η γλώσσα επίσης άλλαξε όταν εγκαταλείφθηκε το ρουνικό αλφάβητο για χάρη του λατινικού αλφαβήτου, που αποτέλεσε έναν σημαντικό παράγοντα πιέσεων πάνω στη γλώσσα. Οι αγγλοσαξονικές λέξεις γράφονταν όπως προφέρονταν. Συνεπώς, οι Αγγλοσάξονες πρόφεραν αρκετά από τα γράμματα που σε πολλές σύγχρονες αγγλικές λέξεις δεν προφέρονται. Για παράδειγμα, οι Αγγλοσάξονες πρόφεραν το αρχικό 'c' στη λέξη cniht, που αντιστοιχεί με το σημερινό 'knight' (ιππότης). Μια άλλη παρενέργεια της φωνητικής γραφής των λέξεων ήταν ότι η ορθογραφία ήταν εξαιρετικά ποικιλόμορφη – η ορθογραφία μιας λέξης αποκαλύπτει φωνολογικές διαφορές μεταξύ διαλέκτων καθώς και ιδιόλεκτα που μεταβάλλονται από συγγραφέα σε συγγραφέα ή και από κείμενο σε κείμενο ακόμη κι αν δύο διαφορετικά κείμενα έχουν γραφτεί από τον ίδιο συγγραφέα. Έτσι, για παράδειγμα, η λέξη "και" γραφόταν είτε and είτε ond.

Συνεπώς, η ορθογραφία της αγγλοσαξονικής γλώσσας μπορεί να θεωρηθεία ακόμη πιο περίπλοκη από την ορθογραφία της σύγγχρονης αγγλικής γλώσσας, αν και μπορεί τουλάχιστον κανείς να ισχυριστεί ότι αντικατοπτρίζει εν μέρει την πραγματική προφορά των Αγγλοσαξόνων, ενώ η σύγχρονη αγγλική γλώσσα ως επί το πλείστον παραβιάζει αυτόν τον κανόνα. Οι περισσότεροι σπουδαστές των αγγλοσαξονικών μαθαίνουν τη γλώσσα χρησιμοποιώντας "διορθωμένες" εκδόσεις των κειμένων, ενώ έρχονται σε επαφή με τις παραλλαγές της αγγλοσαξονικής ορθογραφίας αφού έχουν αφομοιώσει τα βασικά χαρακτηριστικά της γλώσσας.

[Επεξεργασία] Επιρροές των Βίκιγκ

Η δεύτερη κύρια πηγή δανείων για την αγγλοσαξονική γλώσσα ήταν οι σκανδιναβικές λέξεις που εισήχθησαν κατά τη διάρκεια των εισβολών των Βίκιγκ τον 9ο και τον 10ο αιώνα. Εκτός από την πληθώρα τοπωνυμίων, αυτά τα δάνεια περιλαμβάνουν επίσης λεξιλόγιο που σχετίζεται με την καθημερινή ζωή αλλά και τη διοίκηση. Οι Βίκιγκ μιλούσαν αρχαία νορβηγικά, μια γλώσσα που συγγενεύει με τα αγγλοσαξονικά μέσω της κοινής τους καταγωγής από την πρωτογερμανική γλώσσα. Η δημιουργία μιας μικτής γλώσσας είναι συνηθισμένο φαινόμενο όποτε έρχονται σε επαφή ομιλητές διαφορετικών διαλέκτων, όπως συμβαίνει πολλές φορές κατά τη διάρκεια πολιτικών ανακατατάξεων. Σύμφωνα με μια θεωρία, η επαφή των αρχαίων νορβηγικών με τα αγγλοσαξονικά βοήθησε να επιταχυνθεί η διαδικασία εξάλειψης των πτωτικών καταλήξεων στα αγγλοσαξονικά. Φαίνεται πως η θεωρία αυτή επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι η απλοποίηση των πτωτικών καταλήξεων εμφανίστηκε πρώτα στον κατακτημένο από τους Βίκιγκ βορρά και κατόπιν στη νοτιοδυτική Αγγλία, που ήταν σχετικά απομακρυσμένη από τους Βίκιγκ και την επιρροή τους. Όπως και να 'χει, τα αρχαία νορβηγικά άσκησαν σημαντικότατη επιρροή στην αγγλική γλώσσα, αφού προσέφεραν λέξεις όπως sky (ουρανός), leg (πόδι) και την αντωνυμία they (αυτοί).

[Επεξεργασία] Κελτικές επιρροές

Οι γλωσσολόγοι παραδοσιακά θεωρούσαν ότι η επιρροή των κελτικών στα αγγλικά ήταν περιορισμένη, καθώς υπάρχουν λίγα μόνο κελτικά δάνεια. Πράγματι, ο αριθμός λέξεων κελτικής καταγωγής στα αγγλικά είναι ελάχιστος σε σχέση με λέξεις σκανδιναβικής ή λατινικής καταγωγής.

Από τη δεκαετία του 1980, όμως, ένας αυξανόμενος αριθμός συγγραφέων, περιλαμβανομένης της Hildegard Tristram, ισχυρίζονται ότι η επιρροή της κελτικής γλώσσας έχει υποτιμηθεί. Τα τελευταία χρόνια, έχουν προταθεί κελτικές ετυμολογικές ερμηνείες για αρκετές τοπικές αγγλικές λέξεις. Η Hildegard Tristram, ο Theo Vennemann και άλλοι έχουν ισχυρισθεί ότι κελτικά χαρακτηριστικά είναι ευδιάκριτα στο αγγλικό συντακτικό.

[Επεξεργασία] Διάλεκτοι

Τα αγγλοσαξονικά είχαν πολλές διαλέκτους. Οι τέσσερις κυριότερες διάλεκτοι ήταν τα μερκιανά, τα νορθουμβριανά, τα καντουαριανά και τα δυτικά σαξονικά. Κάθε μια από αυτές τις διαλέκτους σχετιζόταν με ένα ανεξάρτητο αγγλοσαξονικό βασίλειο. Η Νορθουμβρία και το μεγαλύτερο μέρος της Μερκίας κατακτήθηκαν από τους Βίκιγκ κατά τον 9ο αιώνα. Το υπόλοιπο της Μερκίας και ολόκληρο το βασίλειο της Καντουαρίας, που αμύνθηκαν επιτυχώς, ενσωματώθηκαν αργότερα στο βασίλειο των Δυτικών Σαξόνων.

Μετά το πέρας της διαδικασίας ενοποίησης των διαφόρων αγγλοσαξονικών βασιλείων το 878 από τον Αλφρέδο τον Μεγάλο, μειώνεται η σημασία των τοπικών διαλέκτων. Φυσικά, τοπικές διάλεκτοι δεν έπαψαν να υπάρχουν. Στην πραγματικότητα, τοπικές διάλεκτοι εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμη και σήμερα, και η ύπαρξή τους μαρτυρείται ιστορικά καθ' όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα, της Αναγέννησης και της σύγχρονης εποχής – άλλωστε, οι άνθρωποι δεν αλλάζουν αυτομάτως τον τρόπο που μιλούν όποτε επέρχεται κάποια πολιτική αλλαγή.

Παρ' όλ' αυτά, το μεγαλύτερο μέρος των εγγράφων που έχουν διασωθεί από την αγγλοσαξονική περίοδο είναι γραμμένο στη διάλεκτο των Δυτικών Σαξόνων, δηλαδή στη διάλεκτο του βασιλείου του Αλφρέδου. Φαίνεται ότι, καθώς η ισχύς του Αλφρέδου εδραιωνόταν, παρουσιάστηκε η επιτακτική ανάγκη να τυποποιηθεί η γλώσσα της διοίκησης για να μπορούν ευκολότερα να διοικηθούν οι πιο απομακρυσμένες περιοχές του βασιλείου. Ως αποτέλεσμα, η γραφειοκρατία διεκπεραιωνόταν στη διάλεκτο των Δυτικών Σαξόνων. Εκτός αυτού, ο Αλφρέδος είχε πάθος με τη διάδοση της λαϊκής γλώσσας. Έτσι, κάλεσε πολλούς γραφείς από την Μερκία για να καταγράψει κείμενα που δεν είχαν καταγραφεί ποτέ στο παρελθόν. Η Εκκλησία επηρεάστηκε επίσης καθώς ο Αλφρέδος ξεκίνησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα μετάφρασης θρησκευτικών κειμένων στα αγγλοσαξονικά. Για να διατηρήσει την εποπτεία του και να εξασφαλίσει την όσο το δυνατόν ευρύτερη διάδοση του υλικού, οι μοναχοί και οι ιερείς που εμπλέκονταν στο πρόγραμμα μετέφραζαν τα κείμενα στη διάλεκτο του Αλφρέδου. Φαίνεται ότι ο ίδιος ο Αλφρέδος μετέφρασε βιβλία από τα λατινικά στα αγγλοσαξονικά, το πιο σημαντικό από τα οποία ήταν ο "Ποιμαντικός Κανών" του πάπα Γρηγορίου Α'.

Εξαιτίας των εισβολών των Βίκιγκ και του διοικητικού συγκεντρωτισμού που επεκράτησε μετά την ενοποίηση των αγγλοσαξονικών βασιλείων υπό την αιγίδα των Δυτικών Σαξόνων, υπάρχουν λίγες γραπτές μαρτυρίες σχετικά με την εξέλιξη των υπολοίπων αγγλοσαξονικών διαλέκτων.

[Επεξεργασία] Δικτυακοί τόποι

[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία

Baker, Peter S., Introduction to Old English, Blackwell Publishing year=2003 ISBN 0-631-23454-3
Campbell, A., Old English Grammar, Oxford: Oxford University Press, 1959 ISBN 0-19-811943-7
Earle, John, A Book for the Beginner in Anglo-Saxon, Evolution Publishing: Bristol, PA, 2005 ISBN 1-889758-69-8}}
Lass, Roger, Old English: A historical linguistic companion, Cambridge: Cambridge University Press, 1994 ISBN 0-521-43087-9
Millward, Celia, A Biography of the English Language, Harcourt Brace, 1996 ISBN 0-15-501645-8
Mitchell, Bruce, and Fred C. Robinson, A Guide to Old English, Oxford: Blackwell, 2001 ISBN 0-63-122636-2
Robinson, Orrin W., Old English and Its Closest Relatives, Stanford University Press, 1992 ISBN 8-8047-2221-8