Mìng-âiu
Lài-nguòng: Wikipedia
Mìng-âiu Gâing (閩侯縣) sê Hók-ciŭ Chê guāng-hăk gì 8 bĭh gâing dài-dŏng gì siŏh bĭh. Mìng-âiu Gâing gì tū-dê miêng-cék găh 8 gâing dài-dŏng bà̤ dâ̤ nê ôi.
Mìng-âiu Gâing sê Mìng Gâing gâe̤ng Âiu-guăng Gâing hăk-biáng hâiu hìng-siàng gì. Hók-ciŭ Chê céng-hū siék-lĭk ī-hâiu bô téng Mìng-âiu Gâing diē-sié ciŏng nguòng lā̤ Mìng Gâing gì dê-buàng uăk chók, có̤-ôi Hók-ciŭ Chê gì chê-kṳ̆.
Mŭk-liŏh |
[Siŭ-gāi] Dê-lī
Mìng-âiu dioh Hók-gióng de̤ng buô.
[Siŭ-gāi] Ôi-dó̤i
Mìng-âiu Gâing dioh dê-lī siông gì giang-ūi sê báe̤k-ūi 25° 47′ gáu 26° 37′, de̤ng-giang 118° 51′ gáu 119° 25′ ci-gang, cêu sê gah Hók-gióng Sēng de̤ng-buô. Mìng-ge̤ng dṳng-â iù. Góng gâing tù-dê miêng-cék sê 2,133 km², gṳng Ku-chèng gâe̤ng Īng-tái â-sāu, sê Sek-ék diē-sié miêng-cêk dâ̤ 3 duâi gì gâing, gah Ngū-kṳ-báik-gâing diē-sié bà̤ dâ̤ nê ôi.
Mìng-âiu de̤ng buô gâe̤ng Lò̤-nguòng Gâing, Céng-ang Kṳ, Gū-làu Kṳ, Cong-sang Kṳ, Diòng-lo̤h Chê siong lìng. Nàng buô gâe̤ng Hók-chiang Chê, Īng-tái Gâing siong lièng. Sā̤ buô gâe̤ng báe̤k buô sê Mìng-chiang Gâing gâe̤ng Ku-chèng Gâing. Mìng-âiu Gâing du-liāng gâe̤ng 9 bih gâing, chê, kṳ siong lièng, sê Sek-ék diē-sié lìng-gâing dék sâ̤ gì.
[Siŭ-gāi] Dê-sié
Mìng-âiu báe̤k-buô gâe̤ng sā̤-nàng buô du sê sang-kṳ, dṳng buô sê Mìng-ge̤ng làu-diô hìng siàng gì ò̤-káuk, nàng-buô Siông-ga̤ gáu Chiang-kāu hī-sioh-dâi sê Hók-ciu bàng-iòng. Gâing báe̤k Iòng-bàng gâe̤ng Duâi-hù gau-ciék gì Ngù-mō̤ Sang ô 1403 mī hī-măng gèng, sê gōng gâing dék gèng gì ôi-dó̤i
[Siŭ-gāi] Ò̤
Mìng-âiu dék duâi gì ò̤ sê Mìng-ge̤ng,
Mìng-ge̤ng téng gâing sa̤ gì Siēu-lioh làu diē Mìng-âiu, huàng-chiong góng gâing dṳng-buô ôi-dó̤i. Mìng-ge̤ng gah Mìng-âiu diē-sié ô 100.4 mī dòng, làu ging Siēu-lioh, Hùng-muōi, Bah-sai, Dé̤ṳk-giè, Gang-ciá, Ging-ka̤, Siong-ga̤, Nàng-sê̤ṳ, Nàng-tung, Siòng-kieng, Siông-gáng, Mìng-ge̤ng 12 bih hiong-déng. Mìng-ge̤ng gah Mìng-âiu gì cuōi-mih miêng-cék ô 81 bìng-huong gung-lī. Gâing diē-sié 17 dèu Mìng-ge̤ng cie-làu nâ kau diē gŏ̤ uâ, Mìng-ge̤ng gah Mìng-âiu gì làu-mik miêng-cék ô 1556 bìng-huong gung-lī, ciéng gōng gâing tù-dê miêng-cék gì 73%.
Mìng-ge̤ng gah Ging-ka̤ Âiu-sê̤ṳ gì Guō-sang-ciu hó-gé̤ṳng gâe̤ng Nàng-dài dō̤ buong có̤ Nàng, Báe̤k lâng dèu gē̤ng. Báe̤k-gē̤ng guó Uòng-sang-liē ī-hâiu làu diē Hók-ciu Chê, iòng-dong-diè ciong Báe̤k-gē̤ng káng có̤ Mìng-ge̤ng gì ciáng-làu. Nàng-ge̤ng iâ hāu lă̤ U-lṳ̀ng-ge̤ng. Gah Nàng-tung Déng Sing-giè hó-gê̤ṳng Mìng-ge̤ng â-iù dék duâi gì cie-liù Duâi-ciong ka̤ huôi diē cà̤ làu.
Dṳ̀ Mìng-ge̤ng ī nguòi, gá duâi gì ò̤ gó ô Duâi-me̤k Ka̤, Nguòng-liē Ka̤, Dâ̤-ék Ka̤, Ging Kā̤ dēng.
[Siŭ-gāi] Ké-hâiu
Mìng-âiu sṳk Ā-iek-dâi gié-hung ké-hâiu kṳ, Mìng-ge̤ng ge̤ng-gièng â̤ bih báe̤k buô sang-kṳ iek nék-giāng. Mìng-âiu 4 gié tieng-ké hung-biék mìng-hiēng, iòng-dong-diè Chung-gié â̤ gá dòng nék-giāng, Chiu-gié gá dō̤i. Sioh nièng dék-iek gì nik-cī gah 7 nguok hâ-sùng gáu 8 nguok siông-uāng. Gieng-dṳk nièng gô-lik nièng-dau gâe̤ng Ching-mìng sê dék-chéng gì 2 bih sì-gang. Gáu 6 nguok sì-hâiu, cêu kai-sṳ̄ dâung-huô, gōng-nièng dài-dong cī nguok dék â̤ dâung.
[Siŭ-gāi] Ung-dô
Mìng-âiu gōng nèng â̤ buong có̤ 4 gié. 3~6 nguok sê Chung-gié, téng 2 nguok kī tieng-ké cêu kai-sṳ̄ huòi-lōng lāu, gáu 4 nguok ung-dô cêu â̤ dak gáu 20°C, tieng ké iâ kiū iek lāu, 6 nguok sèng-hâiu tieng-ké cêu hēng iek lāu. Téng 7 nguok kai-sṳ̄ tieng cêu iā iek lāu, gáu 8 nguok dṳng-uāng gì cī dâung sì-gang sê gōng-nièng dék-iek gì sèng-hâiu, ge̤ng-ge̤ng dék-gèng ung-dô du dioh 35°C~38°C, ô gì dê-huong â̤ chieu guó 39°C, dak gáu 40°C, 8 nguok dṳng-uāng guó hâiu, ung-dô cêu mâing mâing gáung giâ lì, ng guó dṳk-ge̤ng dék-gèng ung-dô gó sê dioh 30°C gà̤-dēng. Hâ-gié gáu 9 nguok-dā̤ cêu cha-bók-do̤ giék-sók gŏ̤ lāu, ung-dô gié-sṳk gáung giâ lì. Céng-diē 10 nguok hâiu, Chiu-gié cêu kai-sṳ̄ lāu, ciā sèng-hâiu tieng-ké cing sèu sàng, gī-hu mò̤ dâung huô, téng 11 nguok kai-sṳ̄ ung-dô kiū duâi gáung, bìng ging â̤ gáung 4.5°C. 12 nguok kai-sṳ̄ gōng gâing kai-sṳ̄ De̤ng-gié, gáu â-nièng 1 nguok dā̤ gô-lik nièng-dau sèng-hâiu ung-dô gáung gáu gōng nièng dék-dā̤ gì ôi-dé, ô sèng-hâiu â̤ gáung gáu -4°C.
Mìng-âiu gōng gâing nièng-bìng-ging ung-dô dioh 15°C~19.5°C ci-gang. Dék-chéng sèng-hâiu bìng ging ung-dô gah 6°C~10.5°C ci-gang, dék-iek sèng-hâiu bìng-ging ung-dô dioh 23.6°C~29.3°C.
Mìng-hâiu ung-dô â̤ gṳng-lă̤ dê-sié sing-gáung. Dék ing-dáe̤ng gì sê de̤ng-nàng buô gâe̤ng Siông-ga̤, Gang-chiá, nièng bìng ging ung-dô gah 19.5°C~20°C. Ciék lă̤ sê dṳng-buô Mìng-ge̤ng gièng, nièng bìng ging ung-dô gah 17°C~20°C ci-gang. Dék-chéng gì báe̤k buô sang-kṳ, nièng bìng ging ung-dô dioh 16°C~17°C cō̤-êu.
[Siŭ-gāi] Dâung-huô
Gâe̤ng Siông-diô bī, Mìng-âiu sê Hók-gióng dék mâ̤ dâung huô gì dê-huong ci-ék, sioh nièng dâung gì ṳ̄-cuōi ô 1200~2100 hò̤-mī. Iòng-dong-diè sang-kṳ bī Mìng-ge̤ng ge̤ng-gièng â̤ dâung. Sioh nièng dài-dong, 5~6 nguok dék â̤ dâung huô, ciā sèng-hâiu dâung gì huô-cuōi iéng ciòng nièng gáung-ṳ̄-liông 30%, gó-chū sèu sèu dōng ka̤-cūi. 7 nguok gáu 8 nguok sêu gáu hāi-hung gì īng-hiōng, sèu sèu có̤ hung-tai, dâung gì huô cêng gŏ̤ duâi, ng guó nâ ô sang-sê ge̤ng cêu giék sók gŏ̤ lāu, dék-dòng mâ̤ chieu guó 1 lā̤-buái. Gó-chṳ̄ cêu nâ gōng ciā sèng hâiu gáng gì ṳ̄-liông iéng gōng nièng 36%, ng guó du mò̤ dōng ka̤-cūi. Téng 10 nguok kī cêu cing ciēu dâung huô lāu.
[Siŭ-gāi] Hèng-céng Kṳ-mih
Mìng-âiu Gâing ô 9 bih déng, 7 bih hiong, Gâing-siàng siék gah Gang-chiá déng.
Déng:
- 1 Gang-chiá
- 2 Bah-sāi
- 3 Ging-ka̤
- 4 Siông-ga̤
- 5 Nàng-sê̤ṳ
- 6 Nàng-tung
- 7 Chiang-kāu
- 8 Siông-gáng
- 9 Siòng-kieng (Déng céng-hū siék gah Siông-gáng Déng)
Hiong
- 10 Mìng-ge̤ng
- 11 Iòng-bàng
- 12 Duâi-hù
- 13 Iòng-liē
- 14 Siēu-lioh
- 15 Hùng-muōi
- 16 Dé̤ṳk-giè
[Siŭ-gāi] Nè̤ng-só gâe̤ng Ngṳ̄-ngiòng
Mìng-âiu ô 61 uâng nè̤ng, gī-hù du sê Háng-nè̤ng. Gâe̤ng Hók-ciu sioh iông, Mìng-âiu gōng gì ngṳ̄-ngiòng iâ sê Hók-ciu kiong gì Hók-ciu uâ.
[Siŭ-gāi] Nè̤ng-só
Mìng-âiu ô 61 uâng nè̤ng, Háng-nè̤ng iéng cūng-nè̤ng-só gì 99.68%. Ciēu-só mìng-cuk nâ ô chieng-bā nè̤ng, ī Siā-cuk ôi ciō.
Mìng-âiu ìng-kēu hung-buó mâ̤ bìng-hèng, iòng-dong-diè Mìng-ge̤ng ge̤ng gièng dêu gì nè̤ng bī sang kṳ ô sâ̤, de̤ng-nàng buô dêu gì nè̤ng bī sa̤ buô ô sâ̤. De̤ng nàng buô Mìng-ge̤ng Hiong sê gōng gâing ìng-kēu mik dô dék gèng gì dê huong, dak gáu 5720 nè̤ng/km. Ging-ka̤ Déng pâung Hók-ciu huong hióng gì ôi-dó̤i dèu gì nè̤ng gá sâ̤, ìng-kēu mik-dô ciék gê̤ṳng Hók-ciu Chê chê-kṳ gì cuōi bìng, ng guó Ging-ka̤ gì-ṳ̀ ôi-dói gì nè̤ng só mâ̤ sâ̤, sū ī chék-dṳ̀-báik-káu ī-hâiu, gōng déng gì ìng-kēu mik dô cêu ng sê cing gèng lāu.
[Siŭ-gāi] Ngṳ̄-ngiòng
Mìng-âiu nè̤ng gōng gì sê Hók-ciu kiong gì Hók-ciu uâ. Ng chiông gì-ta Sek-ék gâing gì nè̤ng, Mìng-âiu nè̤ng nâ kui-chói gōng uâ gì uâ, Hók-ciu nè̤ng iòng-dong-diè mò̤ nèng-ài téng i gōng uâ gì kiong buong chók i sê Hók-ciu siàng-diē gĭ gó sê Mìng-âiu gĭ, gó-chṳ̄ cing-ciáng é-ngiê gà̤-dēng gì Hók-ciu uâ ng-dang-dang nâ gah Hók-ciu sāi, iâ ô gah Mìng-âiu gōng gâing sāi.
Ng guó, Mìng-âiu nè̤ng gōng gì Hók-ciu uâ gâe̤ng Hók-ciu nè̤ng gōng gì Hók-ciu gó sê ô nék-dék cha biék. Gah sing-diêu siông, Mìng-âiu nè̤ng gōng gì Hók-ciu uâ diē-sié, siông-ik gah siông-sing â-sāu gì biéng huá gâe̤ng Hók-ciu nè̤ng gōng gì Hók-ciu uâ mâ̤ sioh iông.
-
-
- Mìng-âiu gì Hók-ciu uâ mik-mā /mi˦˨ ma˧˧/
- Hók-ciu gì Hók-ciu uâ mik-mā /mi˧˧ ma˧˧/
-
Gah ông-mō̤ siông, Hók-ciu gì Hók-ciu uâ diē-sié /œ/, /ɛu/ ī ging mò̤ gâe̤ng ké̤ṳ-sing siong ping lāu, dáng Mìng-âiu gì Hók-ciu uâ diē-sié gó bō̤-làu cī lâng bih ông.
-
-
- Mìng-âiu gì Hók-ciu uâ sṳ̀ng-chéu /syŋ˨˩ ɳɛu˨˩˧/ bék-cáe̤ /pitˀ˥ tsʰœ˨˩˧/
- Hók-ciu gì Hók-ciu uâ sṳ̀ng-chéu /syŋ˨˩ ɳiu˨˩˧/ bék-cáe̤ /pitˀ˥ tsʰɔ˨˩˧/
-
Mìng-dṳ̆ng sĕk ék
|
